Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Жолдауда жерге байланысты бірнеше мәселені көтерді. Жер шетелдіктерге сатылмайды деп кесіп айтты. Сонымен қатар келер жылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдалану мәселесі бойынша Жер кодексінің кейбір нормаларына қатысты енгізілген мораторий күшін жоятынын да алға тартты. Сондай-ақ Мемлекет басшысы «Үкімет ауыл шаруашылығы жерлерін толыққанды экономикалық айналымға енгізудің өзге әдіс-тәсілдерін әзірлеуге тиіс» деді. Осы орайда облыстағы ауыл шаруашылығы кәсіпкерлері өздеріне тисті жерді игеруде ме? Жер мәселесіне байланысты қордаланған түйіндер шешімін қалай табуда? Осы сұрақтар төңірегінде Маңғыстау облысы жер қатынастары басқармасының басшысы Есемұрат Дүзмағамбетовпен сұхбаттасқан едік.
- Облыста ауыл шаруашылығына арналған игерілмей, бос жатқан жерлер бар ма?
Жалпы бос жатқан жерлерді екі санатқа бөліп қараған дұрыс деп ойлаймын. Біріншісі – елді мекендерге тиесілі бос жерлер, олар бас жоспарға, егжей-тегжейлі жоспарға сәйкес игерілуге тиісті жерлер. Екіншісі – ауыл шаруашылығы мақсатына берілетін жерлер. Ол жерлерге өздеріңізге белгілі бас жоспар құрылмайды. Қазіргі таңдағы статистикалық мәлімет бойынша 5 миллион гектардай жер ауыл шаруашылығы пайдаланушыларында. Алайда космостан жүргізілген бақылауға сәйкес Маңғыстауда 2 миллион 297 мың гектар жер пайдаланылмай, бос жатыр деп көрсетілген. Себебі жайылымдарда мал жоқ немесе жердің көлеміне сай малдың саны аз. Заң талабы бойынша шаруа қожалықтарға берілген жердің 20%-да мал жайылып жүрсе, ол жер игерілуде деген сөз. Олай болмаған жағдайда, жер тиімсіз пайдаланылып жатыр деп есептеледі. Осыған орай жыл басынан бері жасалған жұмыстардың нәтижесінде жергілікті атқарушы органдар шешімімен 1 миллион 940 мың гектар жер мемлекет меншігіне қайтарып алынды. Жалпы Маңғыстаудың жері 16 миллион 500 мың гектардан асады. Бүгінгі күнгі есеп бойынша соның 9 миллион 700 мың гектардай жері пайдаланылмай, мемлекеттік қорда бос жатыр. Алайда келер жылы бұл сандар өзгереді. Яғни ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылып жатқан 5 миллион гектар жер 3 жарым миллионға азаяды да, ал 9 миллион 700 мың гектар босалқы жер қоры 11-12 миллионға дейін көбейеді. Салыстырмалы түрде біздің облыста бос жатқан жерлерге деген сұраныс аса көп емес. Соңғы жылдарды талдап қарасақ, ауыл шаруашылығы жерлеріне жыл сайын 50-70 мың гектардай жерге сұраныс болған. Олар конкурс арқылы берілуде. Конкурста кімнің жобасы тиімді, халықты жұмыспен қамтуға қолайлы, соның ұпайы көбірек болады.
- Ауыл шаруашылығына арналған жерлерді кәсіпкерлерге қанша гектардан және неше жылға жалға береді?
Қазіргі кезде аудандық әкімдіктер ауыл шаруашылығы жерлерін конкурстар арқылы 500–1000 гектардан беріп отыр. Алайда бүгінгі таңда үкімет тарапынан жердің бір тұлғаға тиеселі шекті мөлшері есептеліп жатыр. Бірақ ол 1000 гектардан көбірек болады. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер 49 жылға дейін жалға беріледі. Мерзімі аяқталғаннан кейін қайта ұзартуға болады.
Президент қыркүйек айындағы Жолдауында «Келесі жылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдалану мәселесі бойынша Жер кодексінің кейбір нормаларына қатысты енгізілген мороторий күшін жояды» деді. Бұл жер пайдаланушыларына қаншалықты пайдалы болмақ?
2016 жылы жер мәселесіне байланысты толқулар болғанын өзіңіз білесіз. Соның негізінде жерді сатуға, жеке меншікке өткізуге байланысты 5 жылға мораторий жаряланған болатын. Заң аясында ауыл шаруашылығы жерлерін жеке меншікке сатуға шектеу қойылып, уақытша пайдалануға беру қарастырылған. Сонымен қатар жалға берілген жерді келесі адамға сатуға, жалға беруге болмайды. Тек өзі пайдалану керек. Пайдалана алмаса мемлекет меншігіне қайтарып беру керек. Ал мораторийдің мерзімі аяқталғаннан кейін халықтың пікіріне сәйкес тиісті шешім қабылданатын болады. Шетелдіктерге жер сатылмайды. Оны Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев нақты айтты.
- «Қала маңындағы елді мекендерден жер алуға кезекте тұрған тұрғындарға жер берілмейді, есесіне көп қабатты үйлер салынып, пәтерлер беріледі» деген хабарды құлағымыз шалған еді. Бұл жоспар жүзеге асып жатыр ма?
Иә, «Нұрлы жер» бағдарламасы бойынша типтік үйлер, соның ішінде көп қабатты үйлер салынып, жер кезегінде тұрған азаматтарға ипотека, несие негізінде берілу керек деген ұсыныс болған. Алайда бұл мәселе қаражатқа байланысты қазіргі кезде тоқтап тұр. Дегенмен халықтың сұранысы әлі де зерттелуде. Үйдің де шаршы метрінің құны нарықтағы бағаға сай зерттеуді талап етеді.
- Бос жатқан жерлердің тиісті деңгейде игерілмеуі қаншалықты тиімсіз?
Жалпы пайдалануға берілген жерлер игеріліп, экономикалық айналымға еніп, ел игілігіне қызмет етуі тиіс. Халық бос жатқан жерлерді бүлдірмей, құнарын сақтап игеріп, пайдасын көргені дұрыс қой. Себебі салыстырмалы түрде Маңғыстаудың 16 миллион гектар жері бар, бірақ халық саны 600-700 мыңдай. Мысалы, Қырғызстанды алатын болсақ 20 миллион гектар жерде 5-6 миллион халық өмір сүріп жатыр. Сондықтан Маңғыстау тұрғындарына бос жатқан жерлерді емін-еркін игеріп, табыс табуға мүмкіндік мол.
- «Бос жатқан жерді игеріп, табыс тауып отырған кәсіпкерлердің салғырттығынан Шетпе тұрғындары денсаулығымызға қауіп төніп тұр» деп дабыл қағуда. Бұл мәселе қалай шешілуде?
Шетпе ауылының маңында орналасқан карьерлердің шаңына қатысты үлкен мәселе бар. Ол мәселе – барлығымызға да қиындық тудырып жатыр. Қордаланған түйінді шешуге бағытталған шаралар қолға алынуда. Бірақ шынына келгенде, шеше алмай жатырмыз. Карьерлер өздеріне тиісті шараларды қолға алуы мүмкін, мысалы, шаңды басу үшін су себу деген секілді. Бірақ орталықтағы тасымал жол арқылы ірі көлемде шаң пайда болып, тұрғындарға әсер етуде. Орталықтағы жол мәселесі карьерлерге тікелей қатысты болмағанмен, сол жерде шығарылған өнім осы жолдар арқылы тасымалдануда. Сондықтан бұған карьер иелері де атсалысып шаң шығармау үшін асфальт жол төселу керек деп ойлаймын. Біз қазіргі таңда карьер иелеріне ұсыныс жасап жатырмыз. Бірақ жол салу мәселесі әлі шешілген жоқ. Дегенмен әкімшілік тарапынан бірнеше шаралар қолға алынуды. Атап айтқанда, таудан түсіп, республикалық жолға қосылатын жолдар қазіргі кезде жабық тұр. Одан бөлек экологиялық тексеріс барысында анықталған заң бұзушылықтарға жол берген бес-алты мекеменің жұмысы тоқтап тұр. Карьерлерді басқа жерге көшіруге тағы болмайды. Себебі жол, құрылысқа арналған шебін, басқа да сапалы тас түрлері Шетпенің маңында ғана кездеседі. Одан бөлек экономикаға да біршама шығын келеді. Сонымен қатар ол жерде бірнеше ондаған адам жұмыс жасап, отбасын асырап отыр. Жақында шаңға байланысты Шетпе тұрғындарымен, қоғам белсенділерімен, блогерлермен бірлесіп жиналыс өткіздік. Жиналысқа қатысушылар тарапынан шаңға қатысты пікірлер айтылды. Алдағы уақытта осы бағыттағы жұмыстар жалғасатын болады.
- Жерге байланысты заң бұзушылықтар орын алып жатады. Бұл да – үлкен мәселелердің бірі. Аталған заң бұзушылықтарды болдырмау мақсатында қандай шаралар атқарылып жатыр?
Жер мәселесінде сыбайлас жемқорлық көп деп айтып жатады ғой. Ондай жағдайлар негізінен жер беру кезінде орын алған. Соның салдарынан былтырғы жылы облыста жерді аукцион, конкурссыз пайдалануға берген бірнеше лауазымды тұлғалар қылмыстық жазаға тартылды. Облыс көлемінде осындай келеңсіз жағдайлардың алдын алу үшін тиісті шаралар қолға алынуда. Қазіргі таңда мемлекеттік қызмет көрсетудің қағидалары Ауыл шаруашылығы министрлігімен бекітіліп, қызмет түрлері электронды форматқа көшірілуде. Заң талабы бойынша жер учаскелері аукцион, конкурс арқылы берілуі тиіс. Бүгінгі күні облыс бойынша Ақтау, Жаңаөзен, Қарақия ауданы электронды сауда-саттық форматына көшті. Осы алынған шаралар жер саласындағы заң бұзушылық, соның ішінде сыбайлас жемқорлыққа қатысты заң бұзушылықтарды төмендетуге ықпал етеді деп санаймын.
- Сұхбатыңызға рақмет.
Айгүл ОРЫНБАЕВА
Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.
