Маңғыстау облысы бойынша 2017 жылы 12 айда банктік несие шарттары туралы 1672 азаматтық іс қаралса, оның 1564-і бүгінгі күні сот шешімімен аяқталып, 1411 талап арыз қанағаттандырылған. 2016 жылы осы мерзімде 1179 іс қаралып, оның 1142-сіне сот шешімі шығарылып, 1133 талап арыз қанағаттандырылған болатын.
Соңғы уақытта банктік келісімшарттар бойынша халықтан түскен арыз-шағымдар 30 пайызға артып отыр. бұл соттардың жүктемесінің шамадан тыс ұлғаюына әкеліп соғуда.
Өңірде банктік келісімшарттар бойынша әр судьяға күнделікті 10-15 арыз-шағымдар келіп түсуде. Осы орайда қандай жағдайда банктік комиссиялар заңсыз болып табылады деген сауалға жауап іздеу мақсатында Ақтау қаласының №2 сотының судьясы Бегенов Едіге Берекетұлымен сұхбат жүргіздік.
- Бүгінгі таңда бірқатар азаматтар банктен алған несиелері бойынша заңсыз есептелген комиссия сомаларын қайтарып алуда. Бұл қайдан шыққан заңсыз комиссиялар?
- Кез келген банктік шарт Азаматтық кодексте көзделген талаптарға сәйкес келуі тиіс, яғни осы кодекстің 383-бабына сәйкес тараптар шарт жасасу кезiнде қолданыстағы заңдармен белгiленген мiндеттi ережелерді сақтау керек. Егер қандай да бір заңның талаптары бұзылған болса, Азаматтық кодекстің 157-бабына сәйкес, ол келісімшарттың бір бөлігі немесе толықтай соттың шешімімен жарамсыз деп танылады.
Кез келген банк «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» Заңының 39-бабының 1-тармағына сәйкес, сыйақы мөлшерлемелері мен комиссиялар, сондай-ақ банк қызметтерін көрсеткені үшін тарифтерді, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыруда белгілі бір шектеулерді сақтау керек. Соның ішінде банктік қарызға қызмет көрсету дербес банктік операция емес, банктің орындайтын міндетті операциялары болып табылатынын атап айтқым келеді. Алайда, кейбір банктер азаматтарға қарызға ақша беріп, ол банктің орындайтын міндетті қызметі бола тұра, қарызға қызмет көрсеткені үшін комиссия есебінде арнайы бір мөлшерде ақы алып келген. Өз кезегінде азаматтар осы мәселе бойынша сотқа жүгініп, заңсыз есептелген комиссия сомаларын қайтарып алуда.
- Банктің комиссия сомалары кез келген несие бойынша қайтарыла ма?- Иә, тұтынушылық несиелері, яғни, автонесие, тұрмыстық заттар несиесі, ақшалай және жылжымайтын мүлік бойынша ипотекалық несиелер бойынша заңсыз ұсталған комиссия болса, ол қайтарылады. Маңғыстау облысы бойынша сот практикасында банктік комиссия сомалары 2016 жылдың 1 шілдесіне дейінгі келісімшарттар бойынша ғана қабылданбайды. Себебі Ұлттық банктің талаптары мен тәртібіне сай, 2016 жылдың 1 шілдесінен кейін есептелген комиссия сомалары заңды деп саналады. Сот құжаттардың толықтығына, заңды түрде рәсімделгеніне мән береді.
- Сот жеке тұлғаның пайдасына шешім шығарған соң, қандай әрекет жасалады?
- Банк клиенті сот шешімі заңды күшіне енген соң банкке барып, сот шешімін ерікті түрде орындауын сұрайды. Банк одан бас тартқан жағдайда, клиент сот орындаушыларына жүгіне алады.
- Банктік келісім шарт бойынша борышкер ақшаны Банкке уақытылы қайтармаған жағдайда өсімпұл есептелінеді, осы өсімпұлдың өндіру тәртібіне тоқталып өтсеңіз?
ТАҒЫ ОҚЫҢЫЗ: Мамандар Маңғыстауда құтыру ауруының тарауына қауіп жоқтығын айтты
- Жалпы өсімпұл бұл кез келген келісімшартты жасақтаған уақытта екі тараптың келісімімен айқындалады, яғни қарыз алушы қарызды уақытылы төлеуге, төлей алмаған жағдайда, осы келісімге сәйкес өсімпұл түрінде айып төлеуге міндеттенеді. Дегенмен өсімпұл, айыпақы заң талаптарына сәйкес келуі тиіс, олай болмаған жағдайда сот Азаматтық кодекстің 364-бабына сәйкес, яғни егер мiндеттеменiң орындалмауы немесе тиiстi дәрежеде орындалмауы екi тараптың да кiнәсiнен болса, сот борышқордың, яғни несие алушының жауапкершiлiк көлемiн азайтады. Сондай-ақ несие берушi мiндеттеменiң орындалмауынан келтiрiлген залал көлемiнiң ұлғаюына қасақана немесе абайсызда себепкер болса немесе өсімпұл мен айыпақының азаюына тиісті шаралар қолданбаса да, борышкердің жауапкершiлiк мөлшерi азайтылады.
- Банктік шарт бойынша қарыз ақшаны қайтару бойынша азаматтарға тиімді басқа да заңдар бар ма?!
- Өткен, яғни 2017 жылдан бері қолданылып келе жатқан даулардың жекелеген санаттары бойынша дауларды (жанжалдарды) медиация тәртібімен сотқа дейінгі реттеуді енгізу бойынша пилоттық жобасының пайдасын осы орайда айта кеткен жөн. Пилоттық жоба аясында татуластыру рәсімдерін қолдану аясы кеңейіліп, азаматтардың сот шығындары барынша азайтылды. Осы пилоттық жоба бойынша қарыз келісім шарттарынан туындаған даулар медиация тәртібімен қаралады.
- Әңгімеңізге рахмет!Сұхбаттасқан Нұршат ӨТЕУЛИЕВА
Маңғыстау облыстық сотының бас маманы
Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.
