Үстірт қорығының қорғалатын аумағы орталықтан шалғайда Үстірт жонының оңтүстік-батыс шыңдарын бойлай, Қарынжарық ойпатының біраз бөлігін қамти орналасқан. Ең жақын елді мекен – Аққұдық ауылы. Қорық орналасқан аумақ – тұщы су көзі жоқ, биік жалды құмдар мен сор-тақырлар кезектесе жалғасқан, қиын жолды аймақ.
Өңірде инфрақұрылым жоқ. Қатынас дала жолдары арқылы, байланыс Аққұдық ауылы мен оның сыртында бес-алты шақырым қашықтықты қамтитын Beeline ұялы байланыс операторы арқылы жүзеге асырылады. Сонымен бірге Үстірт қорығының радиобайланысы бар. Оның да мүмкіндігі шектеулі.
Аталған жағдайлар қорық қызметкерлері мен жеке шаруамен отырған малшылар үшін біршама қиындық туғызып отыр. Жауын-шашынды лайсаң кездер мен аптап ыстық мезгілде қатынас үзіліп, байланыс жоқ жерде (Құдай бетін аулақ қылсын!) жазатайым қала қойсаң өте қауіпті.
Не істеу керек?
«ҚазМұнайГаз» АҚ ҰК жоспарында Қансу газ кенорнын игеру жобасы тұр. Қансу Аққұдық ауылына тиіп тұр, яғни бұл өңірде шамасына қарай инфрақұрылым дамиды. Жол салынады, байланыс күшейеді, ең бастысы ауыз су мәселесі шешіледі. Бұл орайда Аққұдық ауылының болашағына үміт мол.
Екінші, қорыққа жақын орналасқан тағы бір елді мекен – Болашақ стансасы. Өзен –Түркменстан шекарасы темір жолының қазақстандық ең үлкен, стратегиялық маңызы зор нысаны. Мұнда қазірдің өзінде біршама инфрақұрылым жасалып қойылған. Болашақ – болашақтың қаласы.
Үстірт мемлекеттік табиғи қорығының кеңсесі Жаңаөзен қаласында орналасқан. Мұнда бәрі бар, интернет, байланыс және т.б. Мәселе тек Үстірт қорығының негізгі қорғау аумағының жырақта жатуы болып тұр. Мұның экономикалық, оперативтік қиындықтары, ғылыми-зерттеу және туризмді жолға қоюда кедергілері көп болып тұр. Экономикалық шығындарға, жанармайдың ысырабы, техниканың тозуы, тасымал шығындары, т.б. мәселелері жатады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының жыл бойы жүргізілуіне де жол қашықтығы қатты әсер етеді. Туризмді дамытуда да өзіндік мәселелер туындайды, мысалы, туристік нысандарды абаттандыру, шатырлар орналастыру сияқты жұмыстар.
Осы жағдайларды ескере отырып, өз ұсынысымды айтқым келеді. Бұл ұсыныс бұрын да жазылып, бір-екі жиналыста айтылған, бірақ ескерусіз, еленбей келе жатыр.
Ең бірінші - байланысты жақсарту. Қазіргі Аққұдық ауылында тұрған байланыс желісінің қабылдау-тарату антеннасын биік жерге, мысалы, Нұрбибі әулие төбесіне көтеру қажет. Бұл көп шығын келтірмейтін, бірақ пайдасы ұшан-теңіз шаруа. Желі байланысының күші ауылдың айналасында радиусы жиырма шақырымдай жерді қамтып, қыстауға келген шаруа елге пайдалы болар еді. Қосымша қорық жұмысының жандануына да әсері тиер еді. Бұл ұсынысқа бұрын берілген жазбаша жауап көңіл көншітпейді, шығарып салма, немқұрайды жауап болып шыққан. Менің ойымша мұндай маңызды шаруаларды жұмысшы тобын құрып, тексеріп, қорытынды жасау арқылы жауап берген дұрыс.
Менің тағы бір ұсынысым – Үстірт мемлекеттік табиғи қорығының кеңсесін аталған елдімекендерге, Болашақ немесе Аққұдық ауылына көшіру.
Бұдан не ұтамыз?
Жоғарыда атап кеткенімдей екі ауылдың да болашағына сеніммен қарауға болады. Жаңа жұмыс орындары ашылып, елдің әлеуметтік дамуына жолдар ашылады. Инфрақұрылымдар жасалып, ауылдар өркениет көшіне ілеседі. Басқару орталығының қорғалатын аумаққа жақын орналасуы жұмыстың нәтижелі болуының басты шарты екендігін ешкім жоққа шығармаса керек.
Алдымен, қорық аумағын тікелей, жедел қорғау мүмкіндігі туады. Қарапайым ойлап көрейік. Қорғау аумағында заң бұзушылық жөнінде дабыл түсті дейік. 160 шақырым жерден жіберілген ескі УАЗ аумаққа (жолда бұзылып қалмаса) қанша уақытта жетеді? Байланыс екібастан нашар, нашар емес, жоқ. Сәті түсіп, заң бұзушыға кездескен жағдайдың өзінде, шетелдік жүрдек машинаға жету мүмкіндігі қанша? Жарайды, қараспанды төндіре бермейін, дегенмен шындық осы. Ал, жақын жерден ұмтылған жедел топ қашқындарға ойлануға уақыт қалдырмайды және тосқауыл қоюға мүмкіндіктері көбейеді. Мұндай бір-екі нәтижелі жұмыс заң бұзушылардың аяқтарын тарта жүруіне әсер етеді деп ойлаймын.
Сосын орталық кеңсе орналасқан ауылда жанар-жағармай қоймасы жасақталып, шығын азаяды. Үнемделген жанармай – қорғау жұмысын күшейтуге, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге және туризмді дамытуға септігін тигізетіні анық. Бұл тұрғыда Болашақ ауылының тиімділігі жоғары, себебі тасымал теміржол арқылы жүреді. Бұл оңтайлы, әрі үнемді.
Енді қиыншылық жақтары жөнінде бір ауыз сөз. Алдымен Үстірт қорығының кеңсе қызметкерлеріне қиын, себебі атқарып отырған жұмысынан шығып кете алмайды, сонымен бірге жаңа қонысқа көшу де оңай емес. Барған жерінде баспана мәселесі де шешіле салады деу мүмкін емес. Бұл мәселе де көп болып ойласатын жайттар жеткілікті. Бірақ қорық қызметкерлерінің дені инспекторлар мен ғылыми қызметкерлер екенін ескерсек, мәселенің шешімді жолдары табылып қалуы қиын емес. Ауылдардағы жұмыссыз жастардың мәселесі де ескерусіз қалмағаны жөн.
Қалай болғанда да табиғат қорғау ісін ілгері бастыру бағытында жұмыстану керек. Қолда тұрған байлығымыз – жаратылған қалпындағы табиғатты бұзбай, бүлдірмей сақтау-басты міндетіміз.
Меңдібай АҒИЕВ,
Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы директорының орынбасары
Суретті түсірген А. Астафьев
Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.
