Бүгінде неврология - медицинадағы күрделі саланың бірі. Ал невропатология – жүйке жүйесі ауруларының себебі мен механизмін анықтайтын, емдеп әрі аурудан сақтану әдістерін көрсететін ғылым. Жүйке жүйесі ауруларының деңгейі, баланың дұрыс жетіліп, қалыптасуында қандай мәселелерге назар аудару керектігін білу үшін «Денсаулық» медицина орталығының балалар неврологы Гулжамал Иманчаевамен сұқбаттасқан едік.
- Сәлеметсіз бе, Гүлжамал Әбішқызы, алдымен баланың дамуындағы басты кезеңдерге тоқталып өтсеңіз. Неврологиялық аурулар қайдан пайда болады?
- Бүгінде балалардың көпшілігінде неврологиялық ауру кездеседі. Бұрын невролог мамандар аз болғандықтан мұндай ауруларға көңіл бөлінбеген шығар, ал қазір оны анықтайтын невропатолог маман жеткілікті.
Баланың денсаулығына ол іште, анасының құрсағында жатқан кезде барлық нәрсе әсер етеді. Егер анасында қаназдық, ісік, басқа да ауру болса, ол өсіп келе жатқан сәбиге кері әсерін тигізеді. Неврологиялық аурулар көбіне баланың миына оттегі жетпегендіктен болады. Оттегі жетіспеушілігінен сәби іште жатқанда қысылса, немесе келіншек ауыр босанса, суы ерте кетіп қалса, кіндігі оратылып қалса, балаға оттегі жетпей гипоксия пайда болады. Мұндай жағдай көп кездеседі. Бірақ оның салдары бірден білінбейді.
Сондықтан қалыпты дамуын бақылау үшін әрбір үш ай сайын 1 айлық, 3 айлық, 9 айлық, 1 жастағы сәбиді невропатолог қарап отырады. Егер сол кезде қандай да бір ауытқу анықталса, ауруды уақытында емдеуге болады. Егер балаңыз ешқандай дауысқа, қозғалысқа белгі бермесе, тек ішіп-жеп жата берсе, миы қатып кетпей тұрып уақытында емдеу керек.
Мәселен, 1 айлық бөбектің туа біткен рефлекстеріне назар аударамыз. Баланың тұруына, көзқарасына, Бомбинский, Переза, Калантэ әдістеріне көбірек көңіл бөлеміз. Одан соң баланы 3 айлығында қараймыз. Бұл кезде ол басын ұстай алуы тиіс. Кейбір балалар басын екі айында ұстайды. Баланы көтеріп, тік тұрғызғанда аяғын жерге тіреуі керек. Көзі жан-жаққа жақсы қарау керек. Шақырғанда, сөйлегенде жауап белгісі ретінде дыбыс беруі тиіс. Гуілдеп, күлуі қажет.
Одан соң баланы 6 айлығында шақыртамыз. Бұл кезде ол өзі аунауы, ойыншық ұстауы, қолына түскен нәрсені аузына салып, күлуі керек. Аяқ-қолының қозғалысы симметриялы болуын бақылаймыз, аяғындағы сызықтарға да мән береміз.
Содан соң бір жаста шақырамыз. Ал егер денсаулығында қандай да бір ақау болса баланы 9 айында да тексертуге келу керектігін ескертеміз.
- Ғылымда сәби алты айда бауырын көтеріп, бір жаста жүру керек деген қатып қалған ұғым бар ма?
- Иә. «7 ай болды, 8 ай болды менің балам отырмайды» деп келетін аналар бар. Бала 6 айында отырып, 9 айында жүріп кететін машина емес. Бөбек 6-9 ай аралығында отыруы, 9 ай мен 1 жас 3 айға дейін жүріп кетуі тиіс. Бір жаста жүрмесе де қорқынышты емес. Бірақ баланың неге жүрмей жатқанын міндетті түрде анықтау керек. Диагноз баланың өзін-өзі ұстауына, ауру белгілеріне қарап қойылады. Бәрі бірдей емделіп кетпейді, себебі көбінің миы қатайып кетеді.
- Баланың еңбегі қай уақытта қатуы керек?
- Еңбегі ерте қатаятын балалар болады. Кейбір баланың еңбегі туа бітті кішкентай болады. Тұқымында, алдыңғы балаларда болатын жағдай. Бірақ еңбегі кішкентай баланың миы қысылуы мүмкін. Негізі баланың еңбегі бір жаста қатаюы қажет. 1-1,5жасқа дейін еңбегі қатып болмайтын балалар да бар. Сол үшін баланы 2-3 айында УДЗ-ге түсіріп, суы аз-көптігін, ми бөлшектерінің көлемі нормаға сай екендігін анықтап отырамыз.
- Қазақ балаларында «қой ауру» деген ауру бар. Медицинада мұндай ауру бар ма? «Қой ауруды» маңдайын тиынмен сыздыртып емдеп жатады, бұл қаншалықты дұрыс?
- Қой ауруы медицинада «рахит» деп аталады. Бірақ оны қазақи еммен емдеу дұрыс емес. Рахит бөбекті далаға шығармағандықтан, кальций жетіспегеннен пайда болады. Сәбиді таза ауаға алып шығып, серуендеу керек. Сонда күн сәулесі арқылы ағзаға Д3 дәрумені беріледі. Д3 дәрумені – сүйектің қатаюына, қой ауруға шалдықпауына көп көмегін тигізеді. Таза ауада демалу арқылы балада гипоксия (оттегі жеткіліксіздігі) болмайды. Баланы тек күн жылы кезде ғана емес, күз, қыс айларында да далаға шығарған жөн. Алғашында 10-15 минуттан бастап серуендеу уақытын 1 сағатқа дейін көбейту керек.
Күзге қарай күн сәулесі аз түскендіктен Д3 дәруменін қосымша беріп бастаймыз. Өйткені барлық дәруменді тағам арқылы алу мүмкін емес. Экологиялық таза тағам аз болғандықтан, күз түсіп, күн суыта бастаса балаға дәрумендер мен минералдарды қосымша береміз,
Баланы дүниеге келген кезден дұрыс тамақтандыруды әдетке айналдыру керек. Тәтті сусындардан, кәмпиттер мен чипсилардан бас тартқан жөн. Олардың құрамында қоспалар, бояғыштар өте көп. Оның орнына жаңа піскен жемістерден табиғи шырын, ал кепкен жеміс-жидектен сусын қайнатып берген абзал.
- Баланың өсіп-жетілуінде ана мен әкенің рөлі қандай?
- Ата-ана дүниеге сәби алып келместен бұрын оны жоспарлауы керек. Болашақ аналарға айтарым – жүкті болмастан бұрын күйеуімен бірге дәрігерге қаралып, цитомегаловирус, герпес сынды аурулардың бар-жоқтығын анықтауы тиіс. Мүмкіндігінше, әр баланың арасына 3 жыл салған жөн. Осы кезде ананың ағзасы қайта қалпына келіп, жүктілік кезінде кеткен минералдар тұрақталады.
Жүктілік кезінде болашақ ана дұрыс тамақтанып, таза ауада көп демалып, фолий қышқылын ішуі керек. Сонда ғана дені сау бала туылады. Егер осы талаптарды орындамаса, бала гипоксиямен туылып, мидың қысылуынан түрлі ауру пайда болуы мүмкін.
Ал анасы тамақ пісіріп жатқанда, әкесі баланы далаға алып шықса болады. Соның өзінен бала мен әке арасындағы қарым-қатынас күшейе береді. Өйткені бала өз әкесінен үлгі алып өседі.
- Логопедке барған баланы бірінші неврологқа жібереді екен. Мұның мәнісі неде?
- Баланың сөйлеп кетуі мидың жұмысына байланысты. Мидың алдыңғы жағында тілдің жұмысына жауап беретін орталық бар. Бізге оттегі жетіспейтін балалар жиі келеді. Баланың тілінде кемістігі байқалса, ол бала логопедке жүгінеді. Логопед маманы балаға әр түрлі сабақтар өткізіп, логомассаж жасайды. Егер тіліндегі жүгеншігі қысқа болса, қидырып, тез арада көмек бере аламыз. Невропатолог баланың миын оттегі беретін ноотроптық преапараттармен дамытады.
- Тілі анық шығу үшін ата-анаға қандай кеңес айтасыз?
- Баланы құндақтап жатқызып қоймай, алғашқы күнінен бастап сөйлесу керек. Екі айында сәбидің адамға көзі түсіп, гуілдеп жауап беріп, күле бастайды. Бұл – жақсы нышан. Ешқандай белгі бермейтін балалар болады. Мұндайда бірден дәрігерге қаратып, невропатологтың есебіне қою керек. Бағана айтқанымдай, әр үш ай сайын, әсіресе, 3-6 ай кезінде невропатологқа уақытында бару керек. Егер 3 айында емделсе, ми жасушалары жылдам қалпына келеді. Сондай-ақ невропатолог 6-7 айлық болып шала туылған бөбектің динамикасын 1 жасқа дейін бақылап, емдейді. Кейде ата-ана дер кезінде емделмеген баланы мектепке барар кезде невропатологқа әкеліп жатады, бірақ ол кезде кеш, өйткені бала өзінің қатарынан кем болады. Сондықтан ата-ана баласын невропатологқа қаратудан ұялмауы тиіс, өйткені ертең бәрі кеш болуы мүмкін.
- Қазір көп балада ашуланшақтық, ызақорлық бар. Қолыма телефон алып отыра берсем дейді, осыған пікіріңіз?
- Қазіргі балалардың көбі кішкентай күнінен ұялы телефон, планшет ұстайды. Көп балада гаджетке деген тәуелділік пайда болып жатыр. Соған қарап бала көз жанарын құртады, екіншіден нерв жүйесі бұзылады. Телефонды, планшетты ұстауға болмайды десе, олар жылап, айқайлап, жерді теуіп неврозға ұшырап жатыр. Сондықтан кішкентай балаларға көп бермеу керек. Егер гаджетті әу баста бермей үйретсе бала соған үйренеді. Ал бала жылап, сізді қорқытып алатын болса, онда сізге жақсы болмайды. Көп қарағандықтан көзі көрмей қалып жатыр, тәуелділік болғандықтан ашуланшақтық көбейген. Гаджеттердің әсерінен мидағы байланыс бұзылады, айналадағы өмірге қарамай, гаджеттерге кіріп кетеді де, айналамызды басқаша қабылдайды. Телефонды сәл үлкендеу балаға бергенде, ары кетсе 20 минутқа ғана ұстауға рұқсат ету керек. Гаджеттердің тағы бір зияны одан микротолқынды тоқтар өтеді де, электромагниттік радиация адамның нерв жүйесіне қатты әсер етеді.
- Кей кезде баланы жұмсасаң бармайды, себептері неде деп ойлайсыз?
- Психологиялық тұрғыдан отбасында бір-екі бала болса, оларды артық қозғап, жұмсағысы келмейді. Нәтижесінде олар тіл алмай өседі. Мұндай балаларды психологтармен бірге қарау керек. Оттегі жеткіліксіздігі, ми қысылуымен туылған балаларда өзгерістер көп болады. Сондықтан бір айынан бастап невропатологқа көрініп, уақытында ем қабылдап тұру керек. Отбасында да баланың айтқанын жасай бермеу керек. Бала 5-7 жасқа келгенде үйдегі жұмысқа араластырып үйрету жөн. Баланың өз үйінде аз да болса жауапты жұмысы болған жөн. Егер орнымен жұмсап үйретсек, бала тіліңді алатын болады, және ол да соған бейімделеді.
- Сұқбатыңызға көп рахмет!
Сұқбаттасқан Асылзат ӨСЕРҚЫЗЫ
Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.
