Маңғыстауда барыс мекен еткен бе?

Жақында Үстірт қорығының аумағында алабарыстың суретке түсірілгені жөнінде жаңалық елді гу еткізді. Табиғат қорғау ісіне қатысы барлар да, жоқтар да жаңалыққа өз қал-қадерлерінше пікірлерін білдіріп жатты. Негізгі ой «қайдан келген?», «нешеу екен?», «адамға тимей ме?» тақырыбының төңірегінде өрбіді. Мұндай әңгіменің етек алуына осыдан екі-үш жыл бұрынғы алабарыстың өлтірілуімен аяқталған, аңның адамдарға шабуы оқиғасы негіз болды. Енді тағы біреуі көрінді. Сонымен, Маңғыстауда барыс болған ба, әлде басқа жақтан ауып келіп жүрген, ғалымдардың тілімен айтылатындай, «гастролер» ме?

Осы тақырыппен 2008 жылы марқұм Аманқос Жүнібеков ағамыз «Маңғыстау» газетіне мақала жариялады. Оған дейінде бұл аңды көргендер мен алабарысты алған адамдар туралы әрекідік әңгімелер естіліп жүретін. Осы жолдардың авторы, менің де ағайын әкеміз, жақау Алдияр деген кісінің алабарысты қалай алғанын көрген, жыр қылып айтып отыратын кісілер әлі ортамызда жүр. Біздің шешелеріміз ол кісі туралы «алабарыс атқан қайнаға» деп айтып отыратын. Қош, сонымен әңгімемізге көшейік.

Фототұзаққа алабарыстың түскені туралы хабар келген бойда Алматыға, бұрын Маңғыстауда жұмыс істеп кеткен зоолог-ғалым Константин Плаховқа хабарластық. Ол да әлеуметтік желіден көріп отырғанын айтып, жаңалықпен құттықтады. Содан соң «қайдан келуі мүмкін, әлде бізде болғаны ма?» деген бағыттағы сұрағымызға ғалым, Маңғыстау аумағында бар, мекендейді деп айтуға негіз бар екенін айтты. Кейін басқа ғалымдар да бұл пікірді қостады.

Мен Аманқос ағамыздың мақаласын алып, ондағы кейіпкелерді іздей бастадым. Сәті оңынан келіп, 1957 жылы алабарысты өз көзімен көрген, әкесі сол барысты соғып алған Шотан жары Ертай ағамен тілдестім. Сол екі арада облыстық телеарнадан хабарласып, телехабарға да түсіп үлгердік. Ондағы айтылған әңгімелерді қайталап отырмай бірден Маңғыстауда барыстың бұрын болғанын, мекеніне оралып келгенін сүйіншілегім келіп отыр.

Барыстың Маңғыстауға оралуына бірнеше себеп бар. Бірінші себеп, қазір ғалымдар да дәлелдегендей, даланың бұлжымас заңы бар. Ол - алабарыс, қасқыр сияқты азулы аңдардың өз аумағы болатындығы. Осы аумақтың бір топқа тарлық ете бастауы аңның жаңа қоныс іздеуіне негіз болады.

Екінші негіз, бұрын мекен еткен өлкесінде салыстырмалы тыныштықтың орнауы және соған байланысты аң-құстың көбеюі. Азық қорының жеткілікті болуы - жыртқыш аңның тұрақтап қалуына себеп.

Маңғыстауға алабарыстың оралуы ғылымға енген жаңалық болуымен қатар, біршама жауапкершілікті де қосып ала келді. Негізгі жауапкершілік қорғау және сақтау бағытында жүргізілуі тиіс. Осы бағытта жұртшылықтың назарын табиғатқа жанашырлыққа бұру мақсатымен әр түрлі шаралар жасалуда. Аталған шараларға белсенді қатысуға, табиғаттың таза күйінде сақталуына түймедей болса да өз үлесімізді қосуға тырысқанымыз дұрыс. Аумақты туристік мақсаттарда пайдалану ережелеріне аздаған қатаңдау талаптар енгізілуіне түсіністікпен қарап, табиғат қорғау заңдарын орындап жүру – санамыз бен мәдениетіміздің деңгейін көрсетеді.

Маңғыстау - аңыз өлке! Біреулер ойлағандай, қиял-ғажайып ертегі емес, әр аңызына нақты дәлелі бар, бір көрген жанның қайта көруге ынтызары ауып, арманына айналатын мекен! Миллиондаған жылдар бұрын алып мұхит басып жатқан, мұхит тартылғанда ұшы-қиыры жоқ ормандар қаптаған, айдынды шалқарлары мен барсакелмес аралдары жан-жануардың неше атасымен толы болған аймақтың қазіргі орнында, Асан Қайғы «топырағы алтын, тасы күміс өлке» деп кеткен, Абыз Әбіш «ашық аспан астындағы алып мұражай» атаған киелі Маңғыстау әлі талай жаңалықтармен тамсандырары сөзсіз.

Меңдібай ІЗТҰРҒАНҰЛЫ

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.