Қараман ата жер асты мешіті

Маңғыстаудың ойында, Үш жүз алпыс әулие. Бес намаздың жайы үшін, Қадамын санап басқан жер, – деп жырлаған кезінде халық ақыны Мұрат Мөңкеұлы. 

Маңғыстау өңірінде ескерткіш-белгілер, киелі орындар жиі кездеседі. Соның бірі талайды таң­ғалдырып келе жат­қан Қараман ата жер асты мешіті – ХІІ­-ХVІІ ғасыр­ларға жататын діни сәулет ес­керткіш. Сәулеті келіскен мешіт Маңғыстау ауданының Шетпе кентінен 35 шақырымдық жерде орналасқан. Қараман ата қорымы – ескі зират орны. Бұл қорымның жалпы аумағы шамамен 4 га жерді алып жатыр. Ал мешіт, XIII ғасырда тұрғызылған делі­неді. Қараман ата жайында бір­неше аңыздар бар. Оның бірін­де Шопан ата немересі ретінде айтылса, кейбір деректерде Балқан түбегінен түрікмендерді Маңғыстауға бастап келгендердің бірі болған делінеді. Жалпы Қараман ата – ислам дінінің су­физм бағытын таратушысы ретін­де танылған діндар. Түрікмен аңыздарынан да Қараман есімді адамды кез­дестіресіз. Ел ішінде абыройы асқақ, сый-­құрметке ие Ақман және Қараман атты екі ағайынды өмір сүрген екен. Олар ұстазы болған Қожа Ахмет Яссауимен келісе алмай, батысқа қарай бет түзепті. Содан бір күндері екі бауырдың бірі дүниеден озып, оның құрметіне қорым тұрғызылып, мешіт салынған. Сол секілді қазақтардың ара­сында, соның ішінде адайларда Қараман ата қасиеті жайында бірнеше нақты дәйектер айты­лады. Оның Есет ата баласы Шопан атаның немересі екені, атасы жанынан жер асты мешітін салдырғаны туралы әңгіме бар. Дүниеден өткенде Қараман ата­ны сол мешіттің маңына жерлей­ді. Ол жерленген орын дау-­да­майды шешетін киелі «анттасу» жері болған. Тағы бір аңызда осы маңда ме­кен ететін екі ру өкілдері бір іске келісе алмай, Қараман ата басына келіп, ант су ішуге уағдаласады. Қос тарап ант берген кезде, бір рудың адамдарын түгелімен ажал құшқан екен. Себебі олар жалған уәде беріп, әлгі руды алдамақ болыпты. Сол секілді Пір Бе­кетке тағы да өзара дауларын шеше алмаған рулар келіп көмек сұрайды. Сонда Бекет тұрып «Қараман ата басына барып бұл кикілжіңге нүкте қойыңдар» деп жіберіпті. Осыдан­-ақ Қaрaмaн aтa қасиеті біраз елге таралған, беделді, ақ пен қараны тез ажы­рататын киесі бар адам болғанын аңғаруға болады. Сондай­-ақ тірі кезінде жастарды дұрыс жолға жөн сілтеп, ақыл-­кеңесін айтып отырған («Маңғыстау» энцикло­педиясы, 2008: 123-­125). Қорымның оңтүстік-­батыс аумағында VIII-­IX ғасырларда белгі қойылған қабір үстіндегі қырықтан аса ескерткіш бар. Сол секілді мұнда адай руынан шыққан елге аты мәшһүр бол­ған бірнеше адамдар жерленген. Ол ескерткіштермен қосқанда­ғы жер көлемі шамамен 7 га (Мамышқызы, 2007: 1). Маңғыстау өңірінде орналас­қан киелі мекенге саяхатшылар жан­-жақтан келіп жатады. Сәулетімен талайды тамсан­дырған мешіт 1982 жылы респу­бликалық қорғауға алынған.

Нұрай БАБИТАЕВА, Маңғыстау мемлекеттік тарихи-мәдени қорығының маманы

Суреттерді түсірген Талант ҚҰСАЙЫН

[gallery td_select_gallery_slide="slide" ids="87486,87487,87492,87485,87488,87491,87489,87490"]