Есенғали Раушанов Маңғыстауға келгенде (ФОТО)

Бүгін қазақ қоғамы, қазақ поэзиясы қара жамылды. Сөзбен сурет салып, қоғамның артық-кем тұсын қара өлеңге сыйдырған Есенғали Раушанов өмірден өтті.

«Дәл осылай болатынын сезгем мен,

Ғұмырым.

Сенен кеткенмен ештеңе жоқ өзгерген,

Тірімін»

Ия, бұл фәниден ақын өткенмен, есімі мен өлеңі ел жадынан өшпейді. Мәңгілік тірі болатыны хақ.

Осы ретте mangystaumedia.kz сайты архивінде сақталған ақын жайлы естеліктер мен Маңғыстауға келген сапарындағы суреттерді ұсынуды жөн көріп отыр.

Маңғыстау жұрты «Есенғали аға – Маңғыстаудың баласы» деп жиі айтатын еді. Осыдан үш жыл бұрын ақынның 60 жылдық мерейтойы Маңғыстау төрінде тойланды. Бәрінің есінде болар. Сонда белгілі журналист Сауытбек Әбдірахманов:

«Есенғали өте сирек сұхбат беретін ақын. Сондай сұхбаттың бірінде ол былай дейді: «Талай жерде айтып жүрмін. Қай кезде де жасырмай айтамын. Мен бар жердің баласымын. Жеті атамыздан бері жілік үзілмеген тұқымбыз. Қорлыққа, мазаққа, иттікке, тексіздікке шыдамайтындармыз. Бақытым да, бақытсыздығым да сонда. Намыс деген бізде басқаша аударылады». Бұл сөз Есенғалидің тектілігін көрсетеді емес пе? Әрбір ақын, әрбір қаламгер Есенғалиға қарыздар. Мен ақынның 1957 жылы туғанына шүкіршілік етемін. Жаңа ғана 60 жасқа толып отыр. Біз 60 жасымыз келсе жылап көрісер едік. Өйткені Есенғалидің бозбала болып өскен кезі қоғам мен қоғам, заман мен заман ауысқан өтпелі кезеңге дәл келді. Бұл оның әрі драмасы, әрі бақыты. Есенғали мектепте жүргенде қазақ тоқырау кезеңнің шегіне жетті. Есенғали жігіттіктің жайлауына шығып, 25-ке келгенде Кеңес дәуірінде үлкен үрдістер орын алды. Есенғали 30-ға жетпеген шағында Желтоқсан оқиғасы болды. Соның бәрін жас кезінен көріп, өзегінен өткізді. Бұдан кейін тәуелсіздік келген заманда қилы-қилы кезеңнен өтті. Бұл да Есенғалидің санасының сүзгісінен өтті, жүрегіне жетті. Қазақтың басынан өткен қилы тағдыр Есенғали әлемін байыта білді. Екінші жағынан, ақын өлең өнерін өзіне тән ерек стилімен байытты!» - деп ақынның адамдық болмысы мен ақындық қабілеті жайлы естелікпен бөліскені есімізде.

Ақын шығармаларында сөз бен ой үйлесім табады, оны сезіне біледі. Жаңашылдыққа ұмтылғаны, таптаурын түсініктерден жаңа сипат алғаны байқалады. Өмірде кездесетін кереғар сәттерді көркем суреттейтіні тағы бар. Өлеңдері ешкімді өкпелетпей-ақ сана мен жүрекке тез жетіп, өзіңді тануға, өмірді тануға тәрбиелейді. Сонысымен ақын шығармашылығы – құнды.

Жыл басында Есенғали Раушанов Маңғыстауға келіп, өзінің тұңғыш пьесасы «Құнанбай мен Абай» жайлы айтып, жергілікті журналистермен кездескен еді. Сонда ол «Көркем әдебиеттің мұратын ешкімге ұқсамау» деп қабылдайтынын айтты. Және сол мұратқа жетті.

«Абай жолы» эпопеясында Мұқаң сомдаған Абай бейнесі, Мұқаң сомдаған Құнанбай бейнесі сіз бен бізге бала кезімізден етене таныс. Ал сіз бен біздің бүгінгі тамашалағалы отырған пьесасының ерекшелігі – Мұқаң жасаған бейнелерден қашып, өзгеше бейне жасауға талпындық. Бір нәрсені ашық айтайын, бұл дегеніміз ұлы Мұқаңды жоққа шығару деген сөз емес. Сондай-ақ «Абай жолын» жоққа шығару деген сөз емес. Бұл жаңа бір дүниеге деген талпыныс. Әдетте көркем әдебиеттің мұратын ешкімге ұқсамау деп қабылдаймын. Сондықтан да ерекше туынды шығаруға талпындым», - деген еді ақын, жазушы Есенғали Раушанов.

Өткенді қайта еске алсақ, Есенғали кешінде ақын Светқали Нұржан: Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с): «Пайғамбарлық менімен тоқтайды. Менен кейін ақындар келеді» деп айтқан екен. Бұл сөздің жаны бар. Есенғалидің өлеңдері шырын хадистерден бастау алады», - деп теңеу берген еді. Енді, міне, Есен ағаның қазасын естіртіп отыр. Өкінішті...

«Жалғаннан Есенғали ағам көшті!

Ол дағы нар құлжадай аран кешті!

Пір Бекет, Абай-әруақ ертіп келген

Жетектеп жүре берді тәмам көшті...

Уа, көшті!

Көшті деймін Есен ағам,

Сумиып қала барды көсе-ғалам...

Не айта алам, Көкмойнақ-жыр түн ішінде,

Кісінеп: «Ием қайда?» - десе маған?..

Өткенде ең соңғы рет сөйлескенде: «Сәуірдің ортасында Маңғыстауға жетем ғой, - деп еді. Етегін жаба сала Құдайды жырлап келген шайырдың аузына Тәңір-Тағала салған екен ғой...

Баяғы бозбала шағыңда сонау Сыр бойында жүріп: «Анам маған айтады Маңғыстауын, 360 әулие күңіренген», - деп жырлап ең, Маңғыстауың күңіреніп жатыр таң атқалы...

Сен көктем сайын өлердей сағынып қауышатын құстар жетім қалды ғой, Аға-жаным-ау! Орныңды сипап қалды ғой, жан-көкем-ау!

Таң атқалы аға-бауыр, қарындастарың еңіреніп кетті, Ес-аға! Иран-Ғайып, Несіпбек Дәутай, Ақсұңқарұлы көкелерің, Тыныштықбек, Шәкизада, Ертай, Ғалым Жайлыбай замандастарын, Гүлнәр, Жанат, Гүлімай, Әлия, Бақыткүл қарындастарың, Сәрсен, Бауыржан, Дәурен, Маралтай, Ауыт, Әнуар, Жанат, Ербол інілерің көз шолалары жасқа толып, көңіл-шарамды телегей-теңіз қылды! Сол теңіздің үстінде аққуша самғап сен ұшып барасың, Ес-аға! Келмей қойған көктемнің, кешіккен құстарыңның алдынан қарсы алуға аттандың ба?..

Бақұл бол! Атаң Бекеттің шапағатында бол! Не дейін басқа...

Жұлдызай ҚАЛИЕВА

Суреттер Талант ҚҰСАЙЫН архивінен