Халыққа бірінші кезекте керек өнім – сапалы азық-түлік. Бұған Президент Қасым-Жомарт Тоқаев өз Жолдауында нақты басымдық берді. Сонымен қатар бағаның негізсіз өсуі де басты назарда. Маңғыстау облысында азық-түлік бағасы тұрақты ма? Бұл сұраққа ҚР Ұлттық экономика министрлігі, Бәсекелестікті қорғау және дамыту комитетінің Маңғыстау облысы бойынша департаментінің талдау бөлімі басшысы Бақтияр Тұраров жауап берді.
– Қазіргі жағдайда тұрғындарды алаңдатып отырған өзекті мәселе – азық-түлік бағасының қамбаттауы. Қарапайым халық бұл тұрғыда жергілікті атқарушы органдарды кінәлайтыны айдан анық. Шын мәнінде, саудагерлер қандай да бір тауарға баға қоярда сіздерге тәуелді ме?
– Иә, расымен де сауда орындарында баға көтерілсе, әсіресе азық-түлікке келгенде ол жағдай тұрғындарға біршама әсер етеді. Жалпы бағаның өсуін, түсуін облыстық статистика департаменті қадағалайды. Олар сауда нысандарын аралап, бағаның өсу, түсу пайызын анықтайды. Сосын олар бұл ақпаратты өздерінің ресми сайттарында жариялайды. Жариялаған ақпараттарына сәйкес бағаны қадағалап отырады. Егер саудагер тауардың бағасын белгіленген бағадан арттырса департамент бірден жергілікті атқарушы органға хабарлайды. Олар да сол бойынша тексеріс жүргізеді. Егер баға, шын мәнінде, алдыңғы аймен салыстырғанда заңсыз көтерілген болса кәсіпкерді әкімшілік жауапкершілікке тартады. Бұл жерде тағы бір нәрсені білуіміз керек. Үкіметтің бекіткен қаулысы бойынша 19 әлеуметтік маңызы бар азық-түлікке әр өңірде әртүрлі шектік баға белгіленген. Егер саудагерлер сол әлеуметтік азық-түлікті шектік бағадан асырып сатқан жағдайда да әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Ал өзге азық-түлік өнімдеріне, мысалы сыр, шұжық, йогурт т.б. оларға шектік баға жоқ. Себебі олардың түрлері өте көп және бәсекелестік те дамыған. Ал маңызды әлеуметтік азық-түліктердің түрлері көп емес. Сондай-ақ ол көбінесе отандық өнім болып саналады. Бір сөзбен айтқанда олар халыққа қолжетімді болуы қажет.
– Жаңа бір сөзіңізде «бәсекелестік» деп айтып өттіңіз. Бәсекелестіктің өзі тауар бағасының арзандауына біршама әсер етеді ғой. Осы тұрғыда жергілікті кәсіпкерлер арасында бәсекелестік қаншалықты дамуда?
– Біздің негізгі міндетіміз де осы – кәсіпкерлер арасындағы бәсекелестікті шектеуге жол бермеу. Бәсекелестік дамыған сайын азық-түлік, басқа да тауарлардың бағасы арзандайды. Мысалы, ұн өнімін алатын болсақ бір кәсіпкер оны екі мыңнан сатуы мүмкін, ал екінші кәсіпкер үш мыңнан сатуы мүмкін. Бұл ретте тұрғындар арзан жерден алуға тырысады. Соның нәтижесін де қымбатқа сатып отырған кәсіпкер ұн бағасын түсіруге мәжбүр болады. Міне, бәсекелестік осы жерде үлкен рөл ойнайды. Жалпы бағаның тұрақтылығына статистика департаментінің мәліметі негізгі ақпарат болып саналады. Себебі олар апта сайын мониторинг жүргізіп отырады. Қандай да бір заң бұзушылық орын алған жағдайда ол жергілікті атқарушы органға хабарлайды. Олар да барып тексереді. Тексеру барысында саудагердің салық заңнамасын бұзғандығын анықтаса, ол мәселені салық органына жібереді. Ал бәсекелестікті шектеу мәселесін анықтаса біздерге хабарлайды. Бәсекелестікті шектеу дегеніміз не? Осы сұраққа жауап беріп кетейін. Бәсекелестікті шектеу – бағаның барлық жерде бірдей болуы. Оны бірнеше кәсіпкер бірігіп, келісіп жасауы мүмкін. Бір өнімге қымбат баға қояды және оны барлық жерде сол бағамен сатады. Нәтижесінде халықта таңдау болмай қалады да қымбат бағаға алуға мәжбүр болады. Кәсіпкерлердің бұл әрекеті заңсыз. Себебі баға әр жерде әртүрлі болып ойнауы керек. Халықта таңдау мүмкіндігі болу керек. Бұл әрекетті тұрғындар байқаса, бірден бізге келіп хабарлауға толық құқы бар. Одан кейін белгілі бір тауар өндірумен айналысатын немесе сауда нүктесіне жеткізіп беретін кәсіпкерге қысым жасалуы мүмкін. Яғни тауарды орналастыруда кейбір сауда нүктелері бірдей жағдай жасамайды. Мысалы, қаймақ өндіретін бір өндірушіге супермаркет немесе дүкендерде үлкен бір сөре беріледі де, ал екінші бір қаймақ өндіретін өндірушіге кішкентай орын беруі мүмкін немесе оның тауарын төменге қойып тастауы мүмкін. Одан кейін тағы да бір мынадай жағдайлар жиі орын алады. Мысалы, жұмыртқа өндіретін бір өндіруші барлық сауда нүктелерімен келісім жасап алады да, тек өз өнімін сатуды өтінеді және сол үшін сауда нүктесінің иесіне сыйақы да береді. Ол жағдайда өзге жұмыртқа өндіретін өндіруші нарыққа кіре алмай қалады. Себебі оның тауарын ешкім алмайды. Бұл да бәсекелестікті шектеу болып саналады. Осындай әрекеттер болған жағдайда бізге жергілікті атқарушы орган барлық ақпаратты жолдайды немесе тұтынушы осындай жағдайға тап болса бізге хабарласуға мүмкіндігі бар. Біздер ол бойынша арызды, өтінішті қараймыз. Орын алған келеңсіз жағдайдың жолын кесу мақсатында дер кезінде шара қолданып, бастапқы қалпына келтіреміз. Соның нәтижесінде баға да тұрақты болады немесе түседі.
– Мемлекет басшысы қыркүйек айындағы Жолдауында азық-түлік бағасының негізсіз өсуіне жол бермеу керектігін айтып өтті. Бұл жағдай бойынша қандай нақты іс шаралар атқарылуда?
– Президенттің Жолдаудан бөлек карантин кезеңінде де азық-түлік бағасын негізсіз көтермеуге байланысты бірқатар тапсырмалары болды. Ол бойынша жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп арнайы штат құрдық. Азық-түлік өнімдерінен бөлек дәрі-дәрмек өнімдерінің бағасына да тексеру жүргіздік. Бағаның тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында кәсіпкерлермен кездесіп, сауда нысандарын аралап, түсіндіру жұмыстарын жүргіздік. Сонымен қатар қала көлеміндегі бірқатар супермаркеттердің өнім тасымалдаушы кәсіпкерлерге арналған келісім шарттарына өзгерістер енгіздік. Супермаркеттердің шарттары бойынша жеткізуші кәсіпкерлерге арнап «ретро бонус» енгізіп қойған. Яғни «сенің тауарыңды өткізгенім үшін маған қосымша ақы төлейсің» деген секілді, бір сөзбен айтқанда супермаркет иелері тауарды халыққа өткізгені үшін жеткізуші кәсіпкерден сыйақы алады. Бұл айналып келгенде тауар бағасының өсуіне әкеліп соғады. Яғни жеткізуші кәсіпкер минусқа кірмеуі үшін әкелген тауарын қымбатқа сатуға мәжбүр болады. Осындай қосымша талаптардың барлығын алдырттық. Сол арқылы жеткізушілерге шығын азаяды және олар бағаны түсіреді немесе сол бағаны ұстап тұрады. Яғни оларға қысым жоқ. Бірақ біз бір ескертумен тоқтап қалмаймыз. Қазіргі таңда барлық супермаркеттердің келісім шарттарын қолымызға алдық. Егер бұл бонустарды әлі де пайдаланып отырған супермаркеттер болса, тергеп-тексеруді жалғастыра береміз.
– Бағаны негізсіз өсіру жергілікті кәсіпкерлер тарапынан қаншалықты жиі орын алады?
– Жалпы бағаның өсімі бойынша кәсіпкерлерге 50-ден астам хабарлама жіберілді. Алайда облыста азық-түлік бағасын өсіру өзге өңірлерге қарағанда сирек орын алады. Неге десеңіз, бізде өндіру аз. Ауыл шаруашылығының дамуы да баяу жүруде. Бағаның өсімі көбінесе логистикаға байланысты. Тауар әкелінетін өңірде бағаның өсімі болса, бізде де өсім болады. Себебі тауар сол жақтан келеді. Кейде ол жерде жеткізуші кәсіпкерлердің де кінәсі жоқ. Мысалы, Ираннан, Ресейден де қымбатқа келуі мүмкін. Бағаның өсіміне байланысты хабарлама, ескерту жіберген кезде барлық кәсіпкерге біздің бірінші қоятын сұрағымыз: Не үшін? Неліктен? Егер бағаның өсуі негізді болса, кәсіпкердің дәлелі болу керек. Біз ондай жағдайда тауардың жеткізу шартын қараймыз. Егер рас болса, жеткізуші кәсіпкерге шығамыз. Олар өндіруші кәсіпкерден қымбат бағаға алған болса, сол өндіруші кәсіпорын орналасқан облыстың жергілікті атқарушы органдарына хабарласамыз. Егер баға өсімі заңды болған жағдайда оны толығымен себеп-салдарларын жазып өтініш иесіне жауап береміз немесе министрлікке осындай ахуал туындауда деп хабарлаймыз. Одан кейін ол мәселе республика деңгейінде шешіледі.
Қазіргі таңда Президенттің шағын және орта бизнесті тергеп-тексеру шараларына 3 жылға мораторий жариялады. Десе де кәсіпкерлер бұл ретте заңсыз әрекеттерге бармауы керек. Өз кәсіптеріне жауапкершілікпен қарау керек. Біздің жұмысымыз кәсіпкерлермен тікелей байланыста болғандықтан, ұдайы бақылауда ұстап отырамыз.
– Карантин шаралары баға өсіміне қаншалықты әсер етті?
– Біздің облыс төтенше жағдай кезінде аяқ асты баға өсу әрекеттеріне тап болғаны рас. Бірақ ондай заңсыз әрекеттерге дер кезінде тосқауыл болдық. Сондықтан алдағы уақытта да негізсіз баға көтерілсе, дер кезінде ол әрекеттерді жоюға толық мүмкіндігіміз бар. Осы тұста мысал келтіре кетсем, карантин кезінде 10 кәсіпкер бірдей уақытта антисептик, бетперде, парацетамол т.б. халыққа ең керекті медициналық құралдардың, дәрі дәрмектердің бағасын көтеріп жіберген. Біз ол жағдайдың заңсыз екенін анықтап, хабарлама жібердік. Нәтижесінде ол дәріханалар заңсыз әрекеттерін тоқтатты. Себебі олар бағаны не себепті өсіргендігін дәлелдей алмады. Азық-түлік бойынша да заңсыз өсімге жол берген кәсіпкерлер болды. Әсіресе макарон өнімдерінің бағасын көтерген. Ол бойынша да жеке кәсіпкерлерге хабарлама жіберіп, заңсыз әрекеттерді тоқтаттық. Осы ретте тұрғындарға айтарым, баға өсіміне байланысты қандай да бір заңсыз жағдайға тап болсаңыздар, міндетті түрде жауапты органдарға хабарласу қажет дегім келеді.
– Сұхбатыңызға рақмет!
Айгүл ОРЫНБАЕВА
Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.
