Театр тіршілігіне дем берген

©

Ұлт руханияты, өлке мәдениетіне өлшеусіз үлес қосқан кең танымал тұлға, «Құрмет» орденінің иегері, Маңғыстау облысының құрметті азаматы Нұрнияз Мұханов 1948 жылы 27 маусымда Ақтөбе облысы, Байғанин ауданында дүниеге келген. Алматы опера студиясын және Шымкент қаласындағы мәдениет институтын бітірген.

Еңбек жолын Маңғыстау облыстық халық шығармалық әдістемелік ор­талығының директоры (1973) қыз­метінен бастап, облыстық қуыршақ театры директорының орынбасары, Қарақия ауда­ны мәдениет бөлімінің меңгерушісі (1989­-1990), облыстық филармония директоры (1990–1995), облыс мәдениет басқармасының бастығы (1995–2005) қызметтерін абыроймен атқарды.

2006 жылдан Маңғыстау облыстық Н.Жан­төрин атындағы музыкалық­драма теа­трының директоры болып жан аямай тер тө­гіп келе жатқан Нұрнияз Мұханов күні ертең жетпістің биігіне өрлейді. Өнер саласына өмірін арнаған тарлан тұлға өзі қызмет еткен жылдарда «Жастар» халық ансамблін, «Кең жайлау», «Ақ желкен» үгіт бригадаларын, «Алтыбақан»,  «Маңғыстау маржандары», «Ақжарма» ансамблі секілді өнер ұжымда­рын ұйымдастыру жұмысына бас­көз болып, елеулі үлес қосты. Бүкілодақтық халық шы­ғармашылық фестивальдарының лауреаты атанды. Мерейтой қарсаңында Маңғыстау өңірінде өмірін өткізіп, шығармашылығын шыңдаған ағамен аз­-кем тілдескен едік.

«Бұл Маңғыстау жаз – жайлау, қыс – қыс­ таудың мекені ғой. Республиканың басқа өңірлерінен ерекшелігі – Маңғыстау жұр­тында көп қыс болмайды. Қыс – қыстау дей­тін себебі маңғыстаулықтар мал шаруашы­лығымен айналысқан. Ілгеріректе басқа бір шаруашылықтың, өндірістің түрі болмағаны белгілі. Тек мал шаруашылығы халықтың басты кәсібі болды. Ал енді Маңғыстау жері мал шаруашылығына өте қолайлы, себебі қыс қатты емес, қар түспейді, сондай­-ақ қыста қора салып, шөп шаппайды. Төрт түлік мал қысы­-жазы Маңғыстаудың бойында, ойын­ да жайылып өседі. Көктем шыға Үстіртке шығады. Бұл мынау Сай­-Өтестен бастап Бей­неуге дейін жалғасады. Одан әрі малға жай­лы жаз жайлауы Байғанин ауданына созыла­ды. Мен сол Байғанин жерінде туып, өстім. Байғанинде оқуымды бітіріп, Алматыдағы консерваторияға оқуға түстім. Дегенмен та­мағым ауырып, ісік пайда болып, опералық студияны оқып, одан кейін Шымкенттің Әл­-Фараби атындағы Мәдениет институтына түстім. Институт қабырғасында жүргенде Маңғыстау облысы ашылды. Оқу аяқталар жылы 20 наурызда Маңғыстауға жолдама алып, киелі жерге аяқ бастым», – деп бастады әңгімесін Нұрнияз Мұханов.

Мәдениет институтын тәмамдаған жылы ол Маңғыстаудағы шығармашылық үйіне директор болып тағайындалды. Ол уақытта облыста мәдениет басқармасы, облыстық кі­тапхана, шығармашылық үйі – осы үш мекеме ғана бар еді. Филармония, театр, музей деген үлкен мәдениет ошақтары құрылмаған кез. Бәрінің жұмысын шығармашылық үйі ұжы­мы арқалады. Содан кейін уақыт өте музей, филармония ашылып, қуыршақтар театры да құрылды.

«Шығармашылық үйі көркемөнерпаздар үйірмелері жұмыстарын үйлестіреді және клуб мекемелеріне қарайды. Біз жастық жігеріміз бен еңбегімізді біріктіріп жұмыс жасадық. Соның нәтижесінде клубтың ма­териалдық базалары жақсарды. Аудандарда бірнеше клуб салынды. Облыс құрылуына байланысты Ералы, Бейнеу аудандары ашы­лып, мәдениет бөлімдері жұмыс жасай баста­ды. Ал Ақжігіт, Сарға, Сенек, Тұщықұдық, Қызаннан біртіндеп клубтар салынды. Ералы мен Бейнеуден мәдениет үйі бой көтерді. Сонымен қатар көркемөнерпаздар да жақсы жетістіктер­ге, жағдайларға жетті. Бірнеше халықтық оркестрлер құрылды. Форт­-Шевчен­кода, Жетібайда, Ералыда, Шетпеде, Жаңаөзенде халық аспаптар оркестрі болды. Көркемөнерпаздар арасында үгіт бригадасы өте жақсы жүргізілді.

Маңғыстауда «Кеңжайлау» деген үгіт брига­дасы, Форт­-Шевченкода «Ақжелкен» деген үгіт бригадалары құрылып, олар республика, одақ көлемінде үлкен өнер көрсетті», – дейді Н.Мұханов.

Сол тұста құрылған ансамбльдер  мен  олар жеткен жетістіктер де аз болмаған екен. Мәселен, Маңғыстаудың «Кеңжайлау» брига­дасы Мәскеуде өнер көрсетіп, алтын медаль иеленген. Форт-­Шевченконың «Ақжелкені» республикада 1-­орын алып келген. Сонымен қатар  сол уақытта ән-­аспап ансамбльдері көбейді. Форт-­Шевченкода «Ақбөбек» деген ансамбль, Шетпеде «Жастар» атты ансамбль құрылды. Ақтауда «Самал» деген ансамбль жұмыс істеді. Өзенде, Ералыда, Бейнеуде осы тектес ұжымдар құрылды. Нұрнияз Мұханов осы ұжымдардың барлығын ұйымдастырып, жетекшілік жасады. «Жармыштағы ұлт ас­паптар оркестрі халықтық атақ алды. Шайыр­ да драма үйірмесі ашылып, ол да халық­тық атаққа ие болды. Бұдан бөлек, сол кезде фольклорлық ансамбль деген де шықты. Бей­неуде «Алтыбақан» фольклорлық ансамблі құрылды. Шетпе, Ералыдан «Маңғыстау маржандары» ән-­би ансамблі құрылды. Бұл ұжымдар республикалық деңгейде жетіс­тіктерге жеткен ансамбльдерге айналды. Сахналық костюмдері сапалы тігіліп, репе­ртуарлары жоғары деңгейде дайындалды.

«Маңғыстау маржандары» бүкіл Кеңес Ода­ғы атынан 1986 жылы Алжирге барып, ха­лықаралық фольклорлық ән-­би ансамбль­дерінің фестиваліне қатысты», – дейді өткен жылдар естелігін ақтарған Нұрнияз аға.

90-­жылдар қарсаңындағы тоқырауда об­лыс қайта жабылды. Нұрнияз Мұханов шығармашылық үйінің директорлығынан қуыршақ театрына ауысады. Ол кезде тек орысша жұмыс істеген қуыршақ театрын қазақша өнер көрсетуге баулып, мемлекеттік тіл мәртебесінің асқақтай түсуіне де үлкен үлес қосты. Ал 1995 жылы облыстық филар­мония ашылды. «Ол уақытта кадр деген аты­мен жоқ еді. Филармонияны ашып, білікті кадрлар тартып, директорын тағайындап, ме­кеме жұмысын жолға қойдық. «Ақ шағала», «Гитара Каспий» деген екі ансамбль бол­ды. Бұдан бөлек камералық ансамбльді жасақтадық. Облыс жабылғаннан кейін Ера­лы ауданындағы мәдениет бөлімін басқардым. Сол уақыттағы Гурьевте облыстық фести­валь болып, Ералы ауданы 1­-орын алдық. Те­ледидар мен тоңазытқыш ұтып алдық, бұның өзі – 90-­жылдардың қиындау тұсында үлкен сыйлық болды, біз үшін», – дейді Н.Мұханов.

Нұрнияз Мұханов 1990 жылы қазан айында филармонияның директоры бо­лып тағайындалды. Бұл жерде оған кәсіби ұжымдармен шұғылдануға, кадр дайындауға тура келген. Оның үстіне филармония жалғыз коммерциялық мекеме саналды. Яғни қар­жыны мекеме өзі табуы керек. «Мен келген тұста филармонияның бережақ шығындары болған еді, жыл соңына дейін табысты деңгейге жеттік. 1992 жылы филармонияның жа­нынан «Ақжарма» ансамблін аштық, кәсіби деңгейде. Ол уақытта консерватория бітір­ген маман тапшы, соның бәрін жинақтап, сахналық киімдер дайындап, концерттерін ұйымдастырдық. Сол кездегі мәдениет ми­нистрі Еркеғали Рахмадиев өңірімізге келген­де біздің ансамбльді көріп, жұмысына риза болып, Түркияға жолдама берді. Түркияда үлкен фестивальге қатысып, жүлделі орын алып қайттық. Содан кейін бұл ансамбль Қытайға, Францияға барды» деп, филармо­ния ансамблдерінің абыройлы жылдарын еске алды.

1996 жылы Абыл Тарақұлы атындағы үл­кен оркестрді құрып, жұмысын жүйелеген­нен кейін Н.Мұханов облыстық мәдениет басқармасы басшылығына ауысып, онда он жыл қызмет етті. «Әбіш Кекілбайұлы айт­пақшы, «Маңғыстау – ашық аспан астын­дағы музей» екені баршаға белгілі. Қиын­ қыстау жылдарда көптеген мәдени-­тарихи ескерткіштер құлап жатты. Жерасты мешіті тек қана Маңғыстауға тән. Олар да қараусыз болды. Облыста кітапханалар, музейлер, ансамбльдер жұмысы жүйеленгенімен, та­рихи ескерткіштердің реставрация жұмысы кенжелеген еді. Осы істі қолға алдық.  Бе­кет Ата жерасты мешітін қалпына келтіру жұмыстарын бастадық.

Осы ретте өңірдегі Шопан Ата, Қараман ата мешіттеріне жөндеу жұмыстары жүргізілді. Мәдениет басқармасында жүрген кезде осындай өңірі­міз үшін маңызды міндеттер атқарылды. «Бұ­дан бөлек, өңірімізде театр жоқ болды. Осы қажеттіліктен келіп 2003 жылы музыкалық­ драма театры ашылды. 2002 жылы «Каспий – достық теңізі» деген фестивальдің аясында халықаралық жастар форумы өтті. Сол шараға Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев келіп, Маңғыстау облысының республика­ да театры жоқ жалғыз өңір екенін тілге тиек етіп, сол кездегі әкім Л.Қиыновқа тапсырма беріп, театр ашылды. Бұл ғимарат әу баста екі залды кинотеатр еді. Театрға Алматыдағы өнер академиясынан 30 маман алдырдық. Өзіміздің 20 жасты оқытып, тағы алдық. 10 актер, 10 техникалық қызметкер. Театр – қазір республикадағы алдыңғы қатардағы ұжымның бірі. Біз осы уақытқа дейін, яғни 15 жылдың ішінде 7 республикалық, 4­5 халықаралық дәрежедегі фестивальға қатысып, бірнеше рет бас жүлделер алдық» деп, театрдың бүгінгі жеткен жетістіктері де то­лайым екенін жеткізді.

Әңгіме арасында Нұрнияз Мұхановтан облыста амфитеатр ашу туралы да сұраған едік. «Амфитеатр әзір ашылмайды. Теңіз жағалауында амфитеатр орны бар. Уақыты піс­кенде жасалынар деген үміт бар. Оның бер жағында облыс әкімі Ера­лы Тоғжановтың бастамасымен те­ңіз жағасынан амфитеатрға ұқсас халыққа арналған сахна жасалып жатыр. Амандық болса, бұл сахна күзге қарай беріледі деп жоспарлан ған», – деді ол.

Сонымен қатар келер жылы му­зыкалық­-драма театры жанынан Әбіш Кекілбаев орталығы ашылады деген жоспар бар. «Биыл тұңғыш рет Әбіш әлемі деген халықаралық фес­тиваль өткіздік. Келесі жылы екінші фестивалін ұйымдастырамыз. Осы ретте атап өтер жайт, Маңғыстау – жыл сайын халықаралық фестиваль өткізіп отырған жалғыз облыс. Аста­на мен Алматымен қатар, Маңғыстау облысы 2 халықаралық дәрежеде театрлар фестива­лін өткізіп отыр. Жақында Каспий жағалауы елдерінің халықаралық фестивалі болады. Қыркүйектің 13­-16 арасында осы шараны Нұрмұхан Жантөриннің 90 жылдығына орай өткізсек деп отырмыз», – дейді Н.Мұханов.

Ал қазіргі драма театры республикадағы өзінің дербес арнаулы ғимараты жоқ ұжым санатында. Оның себебі ғимараттың әу баста кинотеатрға лайықталуына байланысты екен. Директор театр ұжымы үшін бұл ғимаратта шешілуін күткен мәселелер бар екенін де жа­сырмады. «Театрдың 9 цехы бар, оларға орын жоқ, 51 әртісіміз бар, 2 адамнан отырғанның өзінде 25-­30 бөлме қажет. Ал қазір бар­жоғы 6 гримерлік бөлме бар. Әртістердің киім ауыстыратын, киім ілетін, зат қоятын орындары да таршылық етіп отыр. Облыс әкімі театр салуға талап қойып отыр, қазірде оның жобасы сы­зылуда. Осы жоба ойдағыдай жүзеге асса көп мұқтаждығымыз шешілер еді», – дейді ол.

Нұрнияз Мұхановтың жеке шығарма­шылығында да, театр ұжымында да мара­пат, жетістіктер жетерлік. Театр директо­ры Н.Мұханов 3 дүркін бүкілодақтық көркемөнерпаздар фестивалінің лауреаты, одақтың мәдениет қызметінің үздігі, респуб­ликаға еңбегі сіңген мәдениет қайраткері, Құр­мет орденінің иегері, 6 медальға, Президент­тің бірнеше грамотосы мен алғыс хаттары, облыс әкімінің 11-­12 граматосын иеленген болса, музыкалық­-драма театры халықара­лық «Шабыт» фестивалінің лауреаты, Каир­ де өткен эксперименталдық театрлардың жеңімпазы, Қазанда өткен түркітілдес елдер фестивалінің, 3 дүркін республикалық фести­вальдің лауреаты, 4 дүркін ең үздік спектакль марапаттарын иеленген.

Жайық НАҒЫМАШ

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.