Алғашқы ағартушылар

Боранбаев Сәнжан Өтеға­лиұлы 1936 жылы 24 мамырда Гурьев облысы, Топайлы ауылында дүниеге келген. Әкесі Өтеғали Боранбаев Аты­рау облысы Балықшы ауылындағы балық комбинатында жұмыс істеп жүріп қайтыс болған. Анасы үй шаруашылығымен айналысқан. Аға­сы Халидолла Карпеков жас кезінен еңбекке араласып, Шымкенттегі тау­кен институтын бітіріп, жолдамамен Форт­-Шевченко қаласындағы тас кесетін құрылыс мекемесіне бас инженер болып келеді. Сонда үш жылдай жұмыс істеп, Гурьевке от­басымен қайтып кетеді. Ал Сәнжан Гурьев пединститутының физика­-ма­тематика факультетін бітіріп, Форт­-Шевченконың Аташ поселкесіндегі Т.Г.Шевченко атындағы орта мектеп­те математика пәнінен сабақ береді. Жас маман 1961 жылы Түпқараған жеріндегі ХХ партсъезд атындағы совхозда 10 жылдық мектепке оқу ісінің меңгерушісі болып жібері­леді. Сол жылы Гурьев қаласында­ғы пединститутының тарих-қоғам­тану факультетінде сырттай оқитын Нұрсұлу Дүйсенбаевамен отбасын құрады.

1962 жылы Маңғыстауда мұнай мен газ іздестіріліп жатқан Қызылсай мекенінде бұрғышылардың балала­рына мектеп ашылып, Сәкең сол мек­тепке басшылық қызметке бекітіле­ді. Атыраулық бұрғышы Нәсіпқали Алмағанбетов пен бұрғышылардың 7-­8 баласын жер үйде оқытып отыр­ған жолдасы Жұмажан Аккулиева үйін паналайды. Екі айдан соң бұр­ғылаушылардың жатақханасынан жеке бір бөлмеге қолдары жетті. Өзен геологиялық барлау экспедициясы басшылығы жұмысшыларының үш жатақханасын мектеп ашу үшін бо­сатып берді.

Сәнжан маңындағы колхоздарға, совхоздарға, Сенекке, Бекдашқа, 300 км жердегі Форт-Шевченкоға шапқылап жүріп, ескі болса да пар­та, тақта, оқу құралдарын тасыды. Жол жоқ. Қара мәшінмен шаңдатып бірнеше күн жүріп, қажетті заттар­ды жеткізіп, жаздай мектеп ашудың қамымен жүрді.

Зейнеткер Мейрам Қожыров оқу­лыққа байланысты бір сапарын бы­лай деп еске алады:

– Мен шофермын, директор Сән­жан Боранбаевтың жұбайы Нұрсұлу апайға жиен болып келетінмін, со­дан аралас, құраласпыз. Бір күні, Сәкен Бекдашыға барып келейік деп бұйым салды. Шаруасы – оқулық кітап іздеу. Қинала-­қинала келістім. Қиналғаным, ол жақтың жолын біл­меймін. Әйтеуір, Өзеннен 240 кило­метр жерде, теңіз жағасында екенін естігенмін. «Май­суыңды молынан қамда. Қане тарттық. Теңіз жағалай берсек табармыз. Әйтеуір осы бет­тегі жағалауда ғой», – дейді ер көңіл Сәкең.

Содан тартып кеттік. Азанда ерте шыққаннан кешке зорға жеттік­ау. Қазақ орта мектебі­не келіп, жағдайымызды айтып едік, ондағылар шетінен бір мың болғырлар екен. Қолдағы барларын берді. Дүкендегі барды сірә алдық қой. Кей мұғалімдер тіпті үйлеріндегісін де әкеліп қоржынымызға тоғытты. Красноводскідегі мектептермен теле­фон арқылы хабарласып, ол жақтағы барды да алатын болып келістік. Көзін кадр тескен Сәкең мұғалімдерді бізге келің деп үгіттеп жатыр. Солай ол сапарымыз олжалы болды.

Көрші Маңғыстау ауданынан да оқулық ізделген сапарлар есімізде,­ деп жазады жазушы Әбілқайыр Спа­нов «Алып осылай ашылды» атты кітабында.

«Сөйтіп жүріп, мектепті жаңа оқу жылына әзір қылып, мұнайшы балаларын алғашқы оқуға қабыл­дады. Қазіргі Қызылсайдағы Сүгір Бегендікұлы атындағы №4 орта мектебінің негізі осылай қаланған еді. Мұғалімдер де жан­жақтан келді. Бәйімбет Қойлыбаев – Ұлы Отан соғысының ардагері, тарих сабағынан, Шарқат Шәкенова – бас­ тауыш мұғалімі, Молдаш Сәрсенба­ев – бастауыш мұғалімі, Қалмұратов ағай – еңбек сабағынан, Жаңағұл Мәмбетбаев – математикадан берді.

1963 жылы Оразғали Оңғарбаев – қазақ тілі, әдебиет пәні мұғалімі, Жәңгір Смағұлов – тарихшы, Нұрбереген Кемалиев – физик, Ербақы Байбазар орыс тілі пәнінің мұғалімі болып келді, кейіннен бұл жас мамандар қатарына матема­тик­-домбырашы Шәріп Төлендиев қосылды.

Сәнжан Гурьевтен мандалин, бірнеше домбыра әкеліп, шағын оркестр құрды. Өзі де мандалин­де,  домбырада  ойнайтын. Гео­лог Сайлау Жылқайдаров көркем өнерпаздар ұйымының мүшесі бо­лып, бәрі ауыл тұрғындарына кон­церт ұйымдастырып, көрші Сенек колхозына барып концерт қойып жүрді. Қызылсайда геолог Сайлау Жылқайдаров, Сайын Назарбеков, Жаңағұл Мәмбетбаев, Оразғали Оңғарбаев бұрғылаушылардың тар клубында «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу»  пьесасын  қойды. Тұрғындар киім­кешек, ұсақ-­түйек, үнді шайын алуға Шевченко (Ақтау) қаласына қара мәшінмен биік тау шатқалы арқылы барады. Қарақиядан өтерде көліктен түсіп, жаяу жүріп өтеміз, өйткені таудан төмен түскенде мәшінде отыру қауіпті.

Сәнжанның зайыбы Нұрсұлу апай: «Шевченко қалалық партия комитетінің пленум мүшесі едім, пленум жиналыстарына Шевченко қаласына осы қиын да ауыр жолмен барамыз. Ол кезде қазіргі Жаңаөзен қаласының орны әлі белгіленбеген. Жолда, Қызылсайдан өте бере, газ атқылап тұрған биік трубаларды көреміз. Сонда осы арадан «Газго­родок» салынады дегенді еститінбіз. 1964 жылы қала салынатын болып алғашқы қазық қағылды. Қазіргі 1­ шағынауданның базар жағында тас үйлер салына бастады, – деп еске алады.

Сөйтіп, 1968 жылы 21 қазанда Қазақ ҚСР Жоғары Кеңесінің Жар­лығымен жұмысшы поселкесі Жа­ңаөзен қаласы құрылды. Биыл ашылғанына 50 жыл толып отырған Жаңаөзендегі қара шаңырақ білім ордасы, кейін Төлесін Әлиевтің аты берілген №1 орта мектептің іргета­сын өз қолымен қаласты.

Ол тұста алғашқы мектептің оқу ісінің меңгерушісі етіп тағайындалған Сәнжан жанұясымен қалаға қоныс аударған болатын. Мектеп дирек­торы атақты мұнайшы, жазушы Рахмет Өтесіновтің зайыбы Сақыш Қарабалина және Лайық Өтесінова, Қатша Ибраимова, Құндыз Изи­мова, Дина Базарбаева, Нұрсұлу Дүйсенбаева, Шұға Салихова, Мария Жүнісова, Мария Оразғалиева, Тан­зила Ахметова, Шолпан Алдақова – мектептің алғашқы мұғалімдері еді.

Сыртқы құрылысы біткенмен мектептің ішкі сылақ, сырлау жұ­мыстарының толық бітпеген жер­лерін мұғалімдер өз қолдарына алып, сабақ басталғанша бітірді. Жаңа ғимараттың кластарын мұғалімдер өз қолдарымен сырлап, ақтап алды. 1967-­68 оқу жылында осы мектеп­тен он шақты оқушысы бар бір 10­ орыс сыныбы, бір қазақ сыныбы бітіріп шықты. Мұнда бүкіл Теңге ауылының оқушылары келіп оқыды. Әр сыныпта алғашқы жылдары 38­-40 баладан оқыды. 1968–1976 жыл­ дары Сәнжан №1 орта мектептің оқу ісінің меңгерушісі болып, сонымен қатар математика пәнінен, сызудан жоғары кластарға сабақ бере жүріп, 1976 жылдан бастап сол мектептің директоры болып тағайындалды.

1978 жылы қаладағы мектеп­ тердің 9, 10 ­сыныптарына арналған мамандық беретін мектепаралық оқу­өндірістік комбинаты ашы­лып, Сәнжан осында екі жыл оқу ісінің меңгерушісі, кейін 2004 жылға дейін 24 жыл бойы директо­ры болып жұмыс істеді. Комбинат­та оқушыларды мұнай өндірісіне қажетті оператор, жүргізуші, ас­пазшы, тігінші мамандықтарына дайындады. Олар оқу бітіргесін осы мамандықтар бойынша өндіріске жұмысқа орналасып жатты. 2004 жылы зейнеткерлікке шыққаннан кейін, сол комбинаттың оқу әдіскері болып өмірінің соңына дейін, яғни 2006 жылдың қазан айының басына дейін істеді. Ол 46 жыл бойы білім саласына сіңірген, халық ағарту ісін­дегі еңбегінің арқасында көптеген марапатқа ие болды.

Жаңаөзен қаласының мәслихат сессиясы шешімімен қаладағы «Өр­кен» шағынауданының 25-­үйінен бас­талып, Н.Марабаев атындағы даң­ғылмен түйісетін көше, ұстаздардың ұстазы, ардагер азамат Сәнжан Бо­ранбаевтың атымен аталады.

Сәнжанның осындай ерлік істері кезінде оның жанында әрдайым сүйікті жары Нұрсұлу бірге бол­ды. Сол қиындықтың бәрін бір­ге көтерісіп, қал­қадірі жеткенше бірге атқарысты. Мамандығы пе­дагог Нұрсұлу қазір де жасының ұлғайғанына қарамастан, педагогтік ісін жалғастырып, ұрпақ тәрбиесінен қалмай жүр.

Нұрсұлу Дүйсенбаева бірнеше рет тарих, қоғамтану олимпиадала­рына қатысып, жүлделі орын алды. Облыстық педагогикалық оқуларда (педчтениелерде) баяндама жасады. Әр бес жыл сайын білімін жетілдіру курсында оқып, 14-­санатқа ие болып, 2014 жылға дейін істеді. Жанұяда 5 баланың анасы. Балаларының барлығы жоғары білімді, өндірісте еңбек етіп жүр.

Ұлы орыс жазушысы Л.Н.Толстой «Мұғалім өнбойына, өз ісіне, шә­кіртіне деген сүйіспеншілікті жи­нақтаса ғана, ол – ұстаз» деген екен. Қиын да, қызығы да мол ұштасып жатқан істі әр балаға жеткізу, олар­ды білімді, білікті етіп, жан­жақты тәрбиелеу – әрбір ұстаздың парызы.

Нұрсұлудың қолынан білім алып, республиканың түкпір-­түкпірінде еңбек етіп жүрген түлектері көп. Олар – мұнайшы, дәрігер, мұғалім т.б. мамандық иелері. Оның алтын, күміс медальмен бітірген шәкірттері Есенжанов Әділбек Жетпісбайұлы Москвадағы Губкин атындағы инс­титутты бітіріп, Құлсарыдағы Мұ­най кәсіпорындарында жауапты қызмет атқарды. Майра Айтқұлова Алматыдағы мединститутты бітіріп, Ақтауда жұмыс істейді. Нүркен Алматыда политехникалық инс­титутты бітіріп, мұнай саласында жұмыс істейді, ел азаматы. Гүлбақыт Дәуленбаева, Орынша Есенғалиева, Ерке Телегенова, Маржан Нұрланова Ақтауда дәрігер болып еңбек етуде. Жұмазия Есенғалиева, Гүлжан Са­ бырбаева, Қайрат Сабырбаев, Ақбике Ағисова, Нәсіпгүл Тасқынбаева, Майра Шалабаева еліміздің эконо­микалық дамуына үлес қосып, мұ­найшы, құрылысшы, дәрігер болып істейді. Мектеп ұжымының сол кездегі қол жеткен табыстары еске түскенде мақтаныш сезімі билейді.

Нұрсұлу апайдың 50 жылға жуық еткен педагогикалық еңбектері әр кез­де лайықты бағаланды. Облыс, рес­публика деңгейіндегі түрлі марапат­тан құр қалған жоқ. Қазақ ССР Халық ағарту ісінің үздігі, Қазақстан Ғылым және білім министрінің құрмет бел­гісі, «Астанаға – 10 жыл», «Еңбек ардагері», «Жаңаөзен қаласының 40 жылдығы», «Маңғыстау мұнайына 50 жыл», «Маңғыстау облысының 40 жылдығы» төсбелгілерінің иегері.

Иә, бүгінгі құлпырған Жаңаөзен қаласына 50 жыл толып отырғанда, бұл даңқты істе марқұм болып кет­кен Сәнжан Боранбаев пен оның жан жары, әлі қатардан қалмай жүрген Нұрсұлудың да қолтаңбасы өшпестей болып қалды.

Ж.АЙДАРБАЕВ, ҚР Журналистер одағының мүшесі, Қазақстанның құрметті журналисі, Жаңаөзен қаласының құрметті азаматы

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.