Қылмыс әлеміне қадам баспа, жеткіншек!

©

Қылмыс түбі – жаза. Теріс жолға түсіп, от басып, қылмыскер атанған жанға қол-аяғына бұғау салынып, темір торға қамалатыны белгілі. Қауіпті болып танылып, қоғамнан жырақталатыны да анық. Бұл қарапайым ақиқатты біле тұра, өмірі алда, жастық шағы жалындаған, балғын сезімге бөленген жасөспірімдер болашағын қия қылмысқа неге барады? Біреудің ықпалына, азғыруына еріп, қолшоқпары бола ма, әлде отбасы мен достарынан, қоршаған ортасынан алған «теріс тәрбиесі» әсер ете ме, беймәлім...

Өмірін қара түнекке бояп, жарқын келешегіне балта шабатын қылмыс әлемі­не жастар неге құштар? Бұл сауал­ға жауап беру оңай емес. Қазіргі ақша мен бедел билеген заманда ақ пен қараның аражігін ажырата алмайтын, өмірге деген көзқарасы қалыптаспаған, жан­-жағына адал көңілмен, шексіз сеніммен қарай­тын жасөспірімдердің жан дүниесі өзгеріске жиі ұшырайды. Көшедегі достары мен құрдастарының қал­тасы ақшаға толы, қолдарыңда соңғы үлгідегі смартфон, үстерінде сәнді киім болса, баланың көңілі құлазып, ойы сан-­саққа жүгірері анық. «Абыройлы», «мықты» құр­дастарына еліктеушілік басталады. Соларға қарап бой түзейді, солар сынды абыройлы болғысы келеді. Өкінішке қарай, бұл қанағатсыз­дық сезімге берілген бала тентек құрдастарының арбауына түсіп, сөздеріне ереді, істерін қайталайды. Ақша мен беделге ие болудың төте жолдарын іздестіреді. Міне, осын­дай уақытта балаң көңілді, аңғал мінезді жасөспірім тура жолдан тайып, жаңылыс басып, заң алды­нан бір­ақ шығуы ғажап емес. Бас­қа да жағдай болуы мүмкін. Әке­сінің қамқорлығы мен анасының махаббатын көрмеген, ұрыс­-керіс, зорлық, шу ортасында өскен ба­ланың психологиясы тұрақты болмайтыны айтпаса да түсінікті. Ондай шайқалған шаңырақтан ал­шақ болуға тырысып, көше кезіп кеткен балалар қаншама?! Көз байланып, даланы қараңғылық басқанда көшеде жүрген ол бір бәлеге ұшырары кәдік. Демек, қауіпке құмарлық, қызығушылық, қанағатсыздық, шынайы өмірден қашу, кекшілдік, қызуқандық, өз өміріне немқұрайлылық, еліктеуші­лік, жеккөрушілік – қылмыс әлемі­не апарар жексұрын сезімдер десек қателеспейміз.

Жастардың қылмысқа баруының себептері тек осындай жайттар­ мен шектелмейді. Оны түсіну үшін әрбір қылмыстың түбін тексеріп, себептерін саралаған абзал. Кейбір жасөспірімдер топқа еріп, абайсыз­ да қылмысқа қатысушы болып қалса, кейбірі ашуға бой алдырып, біреуден өш алам деп, сезіміне бұ­ғау сала алмай, қылмыскер атануы мүмкін. Сондай кезде баланың үл­кен өмірге қадам баспай жатып, құқық қорғау органдарының есебі­не тіркеліп, жауапкершілікке тарты­луына кім кінәлі?! Қоғам ба, ата-­ана ма?!

Маңғыстау облыстық ІІД жер­гілікті полиция қызметінің юве­налды полиция тобының аға инс­пекторының міндетін атқарушы, полиция капитаны Камила Қыли­шаева:

– Қазіргі таңда жасөспірімдер арасындағы қылмыс мәселесі өте өзекті. Түйткілдің түйінін шешу үшін көп тер төгу қажет. Жеткіншек­тер – балалық шақпен қоштасып, үлкен өмірге әлі қадам баспаған – жарқылдаған жастар ғой. Өтпелі жаста тұрғандықтан, олардың пси­хологиясы, өмірге, қоршаған ортаға көзқарасы әлі толық қалыптаспа­ған, сезімдері өткір, жанары жалын­ға толы, жан­-жағына қызығушы­лығы басым болады. Онымен қоса, ата­-анасы мен үлкендермен қақты­ғысқа түсіп, араларында жиі кикіл­жің орын алады. Біздің полиция тобы осыларды ескере отырып, тен­тек жастармен етене жұмыс істеу­ге тырысады. Тәрбиелік, рухани әңгімелер жүргізіп, жамандықтан жирендіріп, жақсылыққа шақы­рады. Жасөспірімдер арасындағы қылмыспен күресу, оның алдын алу мақсатында профилактикалық жұ­мыстар, шаралар ұйымдастырып тұрады: «Әйелдер мен балаларға қатысты зорлық­-зомбылыққа қар­сымыз», «Түнгі қаладағы балалар», «Бопсалаушылықсыз мектеп», «Қо­лайсыз отбасы» сынды акциялар, рейдтер өткізіп, анонимдік сауална­малар жүргізеді.

Камиланың көрсеткіштеріне сен­сек, кәмелет жасына толмаған жас­тардың қатысуымен 2016 жылы – 78, 2017 жылы 68 қылмыс дерегі тіркелген. Жасалған қылмыстардың басым бөлігі – ұрлық пен бұзақы­лық. Алайда оның ішінде қасақана денсаулығына ауыр дәрежедегі дене жарақатын салу, жыныстық тиіспеу­шілікке қатысты қауіпті қылмыстар да аз емес. Адам өлтіру дерегі тір­келмеген. Ал 2018 жылдың басы­нан бері жасөспірімдер 12 қылмыс жасаған.

«Бүгінде Маңғыстау облысын­ да 300­-ге жуық жасөспірім есеп­ те тұр. Жыл сайын оның саны өзгеріп тұрады. Себебі бала есепке тек бір жылға ғана тұрғызылады. Қылмысқа барған жастың арты­нан қатаң бақылау  орнатылады. Ай сайын қызметкерлеріміз есеп­те тұрған жасөспірімнің үйіне бас сұғып, отбасымен танысады, ата­-анасымен сөйлеседі. Баланың от­ басы қандай, қоршаған ортасы, достары қандай, осының бәрі тек­серіледі, қаралады. Жеткіншектің кінәсін мойындатып, қылмысты қайталамауы мақсатында онымен ғибратты әңгімелер жүргізіледі, профилактикалық шаралар өткізі­леді. Заң бойынша кәмелет жасына жетпеген жасқа түнгі сағат 23.00­-ден 06:00-­ге дейін заңды өкілдері­нің еріп жүруінсіз тұрғын­жайдан тыс, жалғыз жүруге тыйым салын­ған. Ал түнгі сағат 22.00­-ден таңғы 6.00­-ге дейін жастарға жанында заңды өкілдері болмаса, кафе­бар­ларда, ойын-­сауық орталықтарын­ да жүруге мүлдем болмайды. Бұл талап бұзылса, баланың ата­-анасы әкімшілік жауапкершілікке тарты­лып, 3 АЕК көлемінде айыппұл төлейді. Сондай-­ақ бала бір жыл ішінде екінші рет қайталап жасаған жағдайда, оның ісі сотқа жолданып, соттың шешімімен ол 3 айдан 6 айға дейін ерекше талаппен есепке алы­нады. Мұндай кезде жасөспірімнің жүріп-­тұруына шектеу қойылады. Басқа аудан, ауылға бару үшін, инспектордан рұқсат сұрайды», – дейді К.Қылишаева.

Жасөспірімдер арасындағы қыл­мыс мәселесін шешу тек құқық қорғау органдарының ғана міндеті емес. Оған баланың ата­-анасы, мек­теп мұғалімі, қоршаған қоғамы да жауапты. Бүгінде жастардың ба­сым бөлігі – мектеп оқушылары мен колледж студенттері. Мектеп қабырғасында бала білім алумен ғана шектелмейді, онда достармен араласып, жаңа таныстар табады. Кейде араларында келіспеушіліктер туындап, арты ұрыс пен төбелеске де ұласуы мүмкін. Міне, сондай кез­де мектептегі инпекторлар көмекке келеді. Облыс бойынша 157 юве налды полиция инспекторы бар, олардың 115­-і білім беру орындары­на бекітілген. Олар аймақтағы бар­лық мектеп пен колледждерде жас­тар арасындағы қылмыстың алдын алып, олардың құқықтарын қорғап, білім орындарындағы тыныштық пен қауіпсіздікті сақтайды.

Ал білім мен тәрбие ордала­рындағы оқуды тастап, көше ке­зіп, бұзақылық жасайтын жүген­сіз жасөспірімдерге қандай шара қолданылады? Аймағымызда «Де­вианттық мінез­-құлықты балалар­ға арналған облыстық арнайы мектеп-­интернат» мемлекеттік ме­кемесі жұмыс істейді. Мектептің негізгі қызметі – әкімшілік жазалау шараларына әкеп соғатын құқық бұзушылықтарды жиі жасайтын, орта білім алудан қасақана жалтара­тын, отбасынан және балалардың оқу-­тәрбие ұйымдарынан үнемі кетіп қалатын, өзге де қоғамға жат іс-­әрекеттер жасайтын 11 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толма­ған жетімдер мен сәтсіз жанұядан шыққан тәрбиеленушілерді тәр­биелеу, оқыту, әлеуметтік оңал­ту қызметімен айналысу. Бүгінде онда 4 бала тәрбиеленуде. Бала­ларды дұрыс жолға салып, заңға қарсылықтың арты неге әкеп соғатынын түсіндіру мақсатында мектеп ішінде білікті мұғалімдер, мықты психологтар жұмыс іс­тейді. Әрдайым балаларды түрлі өнер мен  спорт үйірмелері­не қатыстырып, аймағымыздың көрікті жерлеріне саяхат жасатып, бос уақыттарында кино әлеміне, сауда орындарына, теңізге апарып, қыдыртады. Жасөспірімдердің жү­регіне мейірімділік дәнін сеуіп, қайырымдылыққа баулу үшін об­лыстық «Қарттар үйіне», «Зағиптар қоғамы» мен «Облыстық балалар ауылына» апарып, қайырымдылық шараларын өткізеді.

Жалпы жасөспірімдердің қыл­мыс жасауына не түрткі? Оларды қараңғы әрі зұлым әлемге қадам басуына не итермелейді? Біз осы сауалды кәмелет жасына жетпеген балалармен жұмыс істейтін поли­ция капитанына қойдық.

«Баланың тәрбиесі отбасынан бастау алады. Өкінішке  қарай, қазір кейбір ата­-аналар балаларына көп көңіл бөлмейді, әңгімелесіп, мектеп, достары, өмірі туралы дидарласпайды. Жұмысыма кедергі болмасын деп, қолына қымбат теле­фон, планшет беріп қояды да, өзінің ата­-аналық парызынан құтылған­дай болады. Жеткіншек ата­ананың ақшасы мен дүниесіне емес, ыстық махаббаты мен қамқорлығына зә­ру! Экрандағы неше түрлі зорлық­-зомбылықты көрген бала мейірім­ділік пен ізгілік қасиеттерден жұрдай, ашуланшақ, күйгелек, жал­қау болып, онымен қоса қылмыс жасауға ықыласы артуы ықтимал. Қазір материалдық жағдайы жақсы, толыққанды отбасынан шыққан ба­лалар қылмысқа көп барады. Қызметімдегі тәжірибеме сүйенсем, көбінесе балаларды бұзатын – ата­-анасының немқұрайлылығы. Өкі­ніштісі, балаға бей-жай қарағанның салдары тым ауыр...» – дейді Ками­ла Жарылғасынқызы.

Қылмыстың түбі – қорлық, жаза. Оны білетін, түсінетін жасөспірім неге қылмыс жасайды? Бәлкім, біз бала тәрбиесіне, жасөспірім пси­хологиясына тиісті назар аудар­май отырған шығармыз? Кәмелет жасына толмаған жастарды қыл­мыс әлемінен алшақтатып, жаман­дықтың құрығынан құтқару ісіне бір жұдырықтай жұмылуымыз қа­ жет. Ата-­ана, мектеп, қоғам – жет­кіншектің әлемі осы үш ұғымнан құралады. Аталған тараптар өз шеңберінде баланың тәрбиесіне көп көңіл бөліп, жүйелі жұмыстар жүргізуі тиіс. Көшеде сенделіп, бұ­зық топқа қосылып, отбасатын ба­лалардың бос уақыты көп болады. Олар уақыт деген алтынның қаді­рін білмейтіндіктен, пайдалы істер­ мен шұғылданудың орнына жаман ойларға беріліп, теріс әрекеттерге ден қояды. Сондықтан баланың сабақтан кейінгі бос уақытын спорт не өнер үйірмелеріне қатысты­рып, толтыру керек. Достары мен таныстары қандай адамдар екенін білген жөн. Жеккөрушілік, нем­құрайлылық, қызуқандылық сезім­дері қайдан пайда болғанын зерт­теп, жасөспірімнің психологиясына ерекше мән беру – ата-­ананың мін­деті. Баланы қамқорлыққа бөлеп, қорғайтын ата­-ана жан дүниесіне үңіле білер, сезімін түсінер, жүрек түбіндегі ойларына құлақ түрер сенімді дос бола білсеңіз ұтылма­сыңыз хақ. Қазірден бастап бола­шақтың тәрбиесіне тиісті көңіл бөлмесек, кейін опынып қалуымыз мүмкін!

Ханым ҚУАТ Көрнекі сурет сайттың архивінен

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.