19-20 қазан күндері жарты ғасырлық тойын тойлағалы жатқан жаңаөзендіктерді Елбасының Жолдауы жарылқап тастағандай болды. Ең төменгі жалақы 28 284 теңгеден 42 500 теңгеге, мемлекеттік мекемелерде жұмыс жасайтындардың айлық жалақысы алдағы жылдың басынан бастап 35%-ға артатын болды. Мемлекет басшысы айтқан кәсіпкерлерге жасалатын рақымшылық олардың келешегін көркейтеді. Мұғалімдердің мәртебесін көтеріп, беделін арттырып, қосымша, пайдасыз жұмыстардан құтқару – жас ұрпақтың келешегін нұрландыру болып табылады. Міне, осындай мәселелер «Қазақстандықтардың әл-ауқатының өсуі: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру» атты ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауынан туындаған жақсылықтар мен жаңалықтар жаңаөзендіктердің де жанын жадыратып, жалынды істерге жетелей түсуде. Бұл осы Жолдауды талқылауға арналған қала активінің мәжілісінде кеңінен сөз болып, шаһар басшысы Әділбек Дауылбаевтың айтқан әрбір сөзінен айқын аңғаруға болады.
Елбасы Жолдауында қазақстандықтардың әл-ауқатын ең алдымен табыстарының тұрақты өсімі мен тұрмыс сапасына байланысты екендігін атап көрсетіп отыр. Ең төменгі жалақы мөлшері 2019 жылы 1 қаңтардан бастап 1,5 есеге, яғни 28 284 теңгеден 42 500 теңгеге дейін артады. Жаңаөзен қаласында бюджеттік салада 7226 адам қызмет етеді. Демек, олардың еңбекақылары орта есеппен 35%-ға өседі деп күтіліп отыр. Осыған байланысты қазіргі нақты есептерін сала мамандары бастап кетті. Әрине, 7226 адамның әрбірінің отбасында қанша жан тұрады? Сондықтан Мемлекет басшысының осынау қамқорлығы жаңаөзендіктерге жаңа серпіліс әкелетіні айтпаса да түсінікті.
Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлының қолдауымен 2010 жылы «Бизнестің жол картасы – 2020» мемлекеттік бағдарламасы іске қосылды. Елбасы осы бағдарламаның тиімділігін атап өтіп, оның қолданылу мерзімін 2025 жылға дейін ұзартуды тапсырып отыр. Мысалы, «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы» бойынша тұрғын үй, абаттандыру жұмыстары жүзеге асты. Елді мекен, ауыл, қаланың сән-салтанаты мен көркеюіне септігін көп тигізді. Жақсы, жағымды әрі пайдалы істердің бәрі осы бағдарламалардың арқасында жүзеге асты. Осы орайда нақты айтар болсақ, қаламыз бойынша кәсіпкерлікпен айналысушылардың қатары күн санап көбеюде. Себебі бизнесті жүргізу үшін түрлі әкімшілік кедергілер қысқарып, кәсіпкерлердің белсенділігін ынталандыру үшін салықтық жүйе заңды тұрғыда қарастырылған. Яғни, бір сөзбен айтқанда, жеке кәсіпкерлер Елбасының қолдауын сезініп отыр.
Өңірімізде орта және шағын бизнесті қолдау мақсатында қолға алынған «Нұр капитал» жобасын өте жақсы бастама деп есептейміз. Бұл бағдарлама республика бойынша тек қана Маңғыстау облысында жүзеге асырылған. Өйткені «Нұр капитал» тек 1 пайыздық қайтарыммен беріледі. Оны Маңғыстау облысы әкімінің нақты осы бағытта тапсырма беріп, тікелей бақылауына алып, осыны тиімді пайдаланудың арқасында қол жеткізіп отырмыз.
Жыл басынан бері «Нұр капитал» шағын және орта бизнесті қолдау бағдарламасы аясында облыстық үйлестіру кеңесінің шешімі негізінде осы күнге дейін Жаңаөзен қаласы бойынша 686 млн. 800 мың теңгеге 31 кәсіпкерлік жоба нақтыланды. Соның ішінде осыған сәйкес 2013-2014 жылы үлкен индустриалды аймақ басталды. Оны осы оншақты күннен кейін пайдалануға бергелі отырмыз. Ол жерде өндіріске қажетті түрлі жағармайлар, керекті су, сусабын, әжетханалық қағаз сияқты күнделікті тұрмысқа қажетті бұйымдарды өзіміздің кәсіпкерлеріміз өндіргелі отыр. Осыған «Нұр капитал» жобасының септігі тиюде. Сондықтан ол жерде бірнеше жаңа жұмыс орындары ашылып, жаңаөзендіктерге едәуір пайдасын тигізеді. Міне, осындай мүмкіндіктерге ие болып жатырмыз. Мысалы, «Арманда» ЖШС жиһаз жасау цехы кеңейту жобасы бойынша екінші деңгейлі банктен 30 млн. теңге қаражатын алды. Яғни кәсіпкерлер осылай алғашқы қаржыларын ала бастады. Қалған қаржыларды алу үшін кәсіпкерлермен тығыз жұмыс жасау керек. Сондықтан қала әкімінің орынбасары Исахан Сағымбаев пен қалалық кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы бөліміне қалған екінші деңгейлі банктер арқылы құжаттарды рәсімдеу жұмыстарын тез арада аяқтап, жобаларын жылдың аяғына дейін іске асыруды жіті бақылау тапсырылады.
Екінші міндет – экономикада бәсекелестікті дамыту және тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы мен табиғи монополиялардың қызметі үшін белгіленетін тарифтік саласына тәртіп орнату мақсаты мен батыл шаралар қабылдау керек. Осы бағыт бойынша облыс әкімі Ералы Тоғжанов облыс активімен өткізілген мәжілісте облыста орналасқан 15 монополиялық компанияға, олардың инвестициялық бағдарламалары тарифтерге негізделуі керектігін қатар ескертіп өтті. Жолдауда Елбасы монополистерге байланысты нақты тоқталып өтті. Монополистер өздері орналасқан жерінде әлеуметтік жобаларға қатысуын және олардың қатысуы міндетті екенін атап өтті. Сондықтан қалада орналасқан жер қойнауын пайдаланушы мекемелердің мүмкіндіктерін пайдаланып қаланы абаттандыру, басқа да әлеуметтік саладағы нысандарды жүзеге асырып отырмыз. Мысалы, «Өзенмұнайгаз» АҚ-ның 750 млн. теңгесін жылда әлеуметтік жобалар бойынша пайдаланып келдік. Бұдан басқа да қалада орналасқан мекемелер бар. Енді мына монополист мекемелер бойынша да өзіміздің қаланың көркеюіне, әлеуметтік мәселелерді шешу бағытында жылдық жоспарымызды жасап, негізгі бұл бағыттағы жұмыстарды ұйымдастыруымыз керек.
Жаңаөзен қаласы бойынша барлығы 262 көп кабатты тұрғын үй бар. Оларда 30 жеке пәтер иелері кооперативі мен 108 кондоминиум (Кондоминиум – лат con «вместе» + dominium «владение» – совместное владение, обладания единым объектом, чаще всего... Совместное владение комплексом недвижомости нескольким собственниками. Яғни кондоминиум – 1. бір объектіні, көбіне жылжымайтын мүлікті бірлесіп иелену, 2. бір аумақты бірнеше мемлекеттің бірлесіп басқаруы. М.Ұ) құрылған. ЖПИК пен кондоминиумдардың қызметтеріне қатысты жеке пәтер иелері тарапынан шағымдар жиі келіп түсуде. Әсіресе жылыту маусымы басталысымен тұрғындар жылудың айналысы (циркуляция) сақталмайтыны, жер төлелердің сын көтермейтіндігі жағдайларына қатысты шағымдарын айтып жатады. Енді бұған нақты шаралар жасауға көштік. Бұл Президент Жолдауында да айтылды. Біз бұған дейін де зерттедік, нақты анализ жасадық. Сол бағытта тиісті жұмыстарды жалғастыра береміз. Мәселен, қала әкімдігіне қалада орналасқан ЖПИК-тердің сапасыз қызметіне қатысты ағымдағы жылдың 9 айында 14 шағым келіп түскен. Жылуға қатысты 53 арыз тіркелген. Сондықтан қала әкімінің орынбасары Ғалым Байжановқа, монополияны реттеу агенттігі мен келісе отырып, бірігіп, барлық ЖПИК, кондоминиумдардың қызметіне сәйкесінше тарифіне талдау жасап, нақты ұсыныстар дайындау тапсырылды. «Өзенинвест» МКК тарифті қорғау бағытында өздері несиелік жүйе ашуы керек. Бәрін жаңартып, әрі қарай тарифті бір бағытта ұстау үшін жұмыстар жасалып, қадағалап, жұмысты ұйымдастыру қала әкімінің орынбасарлары Сәбит Сейдалиев пен Ғалым Байжановқа тапсырылды.
Үшінші, «Бизнесті әкімшілік қысымнан және қылмыстық қудалау қаупінен қорғауды арттыра түcу керек» делінген Жолдауда. Осыған сәйкес Жаңаөзен қаласы бойынша шағын және орта бизнестің даму қарқыны есептік кезеңмен салыстырғанда оң көрсеткішке жетіп отыр. Нақты айтар болсақ, осы жылдың 1 қазанына дейін 8412 кәсіпкер тіркелген. Оның 6986-сы жеке кәсіпкер, оны салыстырмалы түрде айтар болсақ, 2017 жылы 5642 кәсіпкер болатын. 1402 заңды тұлғалар бар. Ауыл шаруашылығымен шұғылданатын 20 кәсіпкер жұмыс істеуде. Жалпы 8232 шағын және орта кәсіпкерлік нысан жұмыс істеп тұр.
Жаңаөзен қаласы бойынша 3994 салық төлеуші кассалық бақылау мәшинесі жұмыс істеуі қажет. Бүгінгі таңда 2334 кассалық бақылау мәшинесі тіркелген. Оның ішінде онлайн режиміндегі кассалық бақылау мәшинесі 1738-ді құрайды. Қалған 596 кассалық бақылау мәшинесі енеді және 1600 жеке кәсіпкерге, барлығы 2196 кәсіпкерді онлайн режимдегі кассалық бақылау мәшинесіне өткізу жұмыстары жүргізілуде.
Сонымен қатар Жаңаөзен қаласы өкілдері үшін де салық рақымшылығы, яғни салықтың негізгі қаржысын төлесе, айыппұл мен өсімпұлды жою бойынша тиісті жұмыстар жүргізілуде. Кірістер басқармасының мәліметіне сүйенсек, шамамен 300-ге жуық бизнес өкілдері ұсынылатын болады. Осыған байланысты қала әкімінің орынбасары С.Сейдалиевке, қалалық кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы бөліміне, кірістер басқармасымен бірлесіп салық рақымшылығына түсетін шағын және орта бизнес субъектілерімен тиісті жұмыстарды жүргізу тапсырылады.
Маңғыстау облысы әкімінің тапсырмасына сәйкес қала көлемінде жұмыс жасайтын компанияларды жұмыс жасайтын жерге тіркеуге қою. Бұл жерде белгіленген жоспар бар. Қаланың кірісі бар, шығысы бар, қаражатына байланысты. Осыларды орындау үшін нақты тапсырмалар беріледі. Соған байланысты тиісті шаралар жасалуы қажет. Біздің қалада жұмыс істеп, өнім өндіріп, салықты басқа жақтарға төлеп отыратын мекемелер бар. Соның барлығын анықтап, салықтан түскен түсімді түгел осы қаланың бюджетіне түсетін шараларын жасау қажет.
Шағын және орта бизнес субъектілерін тіркеуге қою және табысына қатысты тапсырылған декларацияларының дәйектілігіне тексерулер жүргізілуі керек. Сондықтан Елбасының Жолдауында айтылды, облыс әкімі тарапынан тапсырма берілді, енді қалада орналасқан қоғамдық бірлестіктер, қаладағы белсенді тұрғындар, «Нұр Отан» партиясының қалалық филиалы, қалалық қоғамдық кеңес бірлесе отырып, жұмысшы тобын құрулары қажет. Жұмысшы тобы – қалада орналасқан салық түсіміне тексеру жүргізіп, елдің алдына шығулары тиіс. Салықты кім төлеп, кім төлемей жатқандығын анықтауы керек. Осының бәріне тексерулер жүргізіліп, базарлар, мейрамханалар, шаштараз, дүкендер бойынша салық инспекциясы бүгіннен бастап жұмысшы тобын құрып, елдің алдына шығып, жариялылықты пайдаланып, жұмыс істеулері тиіс. Облыс, Жаңаөзен қаласы бойынша БАҚ арқылы жасалған жұмыстарды жариялап отыру тапсырылады. Барлық салық төлеуші өз деңгейінде салық төлеуі тиіс. Әлгіндей кәсіпкерлік нысандардың көпшілігінде бірекі адамнан ғана тіркелген. Шын мәнінде, ол жерлерде 60-70 адамнан жұмыс істеп, нәпақа тауып отырған болып шығады. Демек, салық төлеуден қашып, жалтарып жүргендер жеткілікті деген сөз. Сондықтан мұндай жағдайларды тексеріп, нақты анықтап, тиісті шектеулерді қою керек. Себебі бұлар – халықтың қазынасына түсетін қаржылар. Сол үшін осылардың бәріне тиісті шаралар жасалуы қажет. Осы жұмысшы топтың құрамында қалалық мәслихаттың депутаттары да болуы міндетті. Мұны ұйымдастыру бүгіннен бастап қолға алынсын. Өйткені қазан айы – облыс әкімінің тапсырмасымен салыққа байланысты ай болып белгіленді.
Жолдаудың екінші бөлігі тұрмыс сапасын арттыруға бағытталған. Халықтың өмір сүру деңгейінің артуы – бірінші кезекте денсаулық сақтау, білім беру сапасына, тұрғын үйдің қолжетімділігіне және қоғамдық тәртіптің орнатылуына байланысты. Педагогтардың рөлін арттыруға байланысты Елбасының бастамасымен келесі жылы «Мұғалімдердің мәртебесі» туралы заң қабылданатын болды. Сонымен қатар тәрбие мен білімнің сапасын арттыру, жоғары және кәсіптік білім беру ордаларында маман дайындау сапасын арттыруға талаптар күшейтілетін болады. Басты критерий – колледж бен институт бітірген студенттердің оқудан кейін тұрақты түрде ұзақ мерзімді кезеңге жұмысқа орналасуы. Мәселен, 2016-2017 оқу жылында колледждерді 1029 түлек бітірді. Арнаулы оқу орындарының мәліметіне сүйенсек, 742 адам тұрақты жұмысқа орналасты. Бұл 73%-ды құрайды.
Ал 2017-2018 оқу жылындағы түлектердің саны 1419 адамды құраса, олардың -жұмысқа орналасқан. Бұл 77%-ды құрап отыр. Сәйкесінше жұмыспен қамту орталығының мәліметіне назар аударсақ, жастардың арасындағы жұмыссыздық мәселесі көптеу болып отыр. Осы орайда қала әкімінің орынбасары Сәнім Танаеваға қалада орналасқан 5 колледждің түлектеріне талдау жасап, нақты ұсыныстарды енгізу тапсырылады. Себебі облыс әкімінің тапсырмасына сәйкес жыл сайын колледждерге беріліп келген мемлекеттік тапсырыс осы критерийге сүйене отырып берілетін болады.
Қала және ауыл тұрғындарына қолжетімді медициналық қызметті көрсету бойынша барлығы 12 медициналық ұйым қызмет етуде. Оның ішінде 8 мемлекеттік, 4 жекеменшік ұйым бар.
Ағымдағы жылдың 1 маусымынан бастап Рахат ауылында №3 емхана іске қосылды. Жаңаөзен қаласының 50 жылдығы аясында қаланың тарихында алғашқы рет мемлекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде гемодиализ орталығының пайдалануға берілгендігін атап өту орынды. Бұған дейін созылмалы бүйрек жетіспеушілігі диагнозымен ауыратын науқастар Ақтаудағы медицина орталығына барып емделуге мәжбүр болатын. Енді сырқат жандар алысқа бармай-ақ сапалы, жоғары технологиялық медициналық көмекті Жаңаөзенде жаңадан салынған осы орталықтан ала алады.
Қаланың 50 жылдығына байланысты жаңадан ашылатын көптеген нысандарды белгілеген болатынбыз. Ертең 19-20 қазан күндері бірқатар жаңа нысандарды ел игілігі үшін іске қосқалы отырмыз. Солардың ішінде Жаңаөзен қаласының құрметті азаматы, белгілі кәсіпкер Қ.Жалымбетов медицина орталығының басшысы Құдайберген Жалымбетов жаңадан салынған отбасылық амбулаториясын дайындап отыр. Ертең 20 қазан күні осы жаңа нысанды да ашқалы отырмыз. Бұл да біздің тұрғындарымыздың өз денсаулықтарын қорғауына септігін тигізетін болады.
Қазақстан цифрландыру бағдарламасы бойынша медицина ұйымдары 2018 жылдың 1 сәуірінен бастап кешенді ақпараттық жүйесіне толықтай көшірілді. Қала әкімінің орынбасары Сәнім Танаева мен денсаулық сақтау мәселелері бойынша үйлестіруші Мұрат Сарыевке 2020 жылға дейін барлық тұрғындардың электрондық денсаулық құжаттарын жасақтауды қамтамасыз ету тапсырылады. Бұл бүгінге дейін 97%-ды құрап отыр. Міне, осы индикаторға қол жеткізу үшін толық жағдайлар жасалған. Медицина ұйымдары интернет желісі мен компьютер техникалары және ақпараттық жүйелермен толық қамтамасыз етілген.
Елбасының тапсырмасы бойынша өңірлік деңгейде бұқаралық спорт пен дене шынықтырудың қолжетімділігін арттыру қажет делінген. Қазіргі таңда қала және оған іргелес ауылдық мекендерде барлығы 103 түрлі спорт нысандары бар. Статистикалық деректерге сәйкес 34 мыңнан астам адам спорт пен тұрақты түрде шұғылданады. «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ-ға шығып, «Өзенмұнайгаз» АҚ арқылы қаланың 50 жылдығына байланысты шаһардың ішінен салынып жатқандары бар, біткені бар, 10 жерден алаң салынып жатыр. Бұның бәрі тұрғындарымыздың спортпен шұғылдануына өте қолайлы жағдай туғызады. Сонда-ақ екі әмбебап спорттық алаң орнатып жатырмыз. Осының бәрі қалада жаңадан жүзеге асырылып жатқан игілікті істер болып есептеледі.
Қаладағы спорт кешендерінің 68%-ы білім беру ұйымдарында, яғни 30 спорт залдың 26-сы сол білім мекемелеріне қатысты. Жаңадан салынған мектептердегі заманауи спорт залдарға білім бөлімінің басшылары тұрғындардың емін-еркін кіріп, спортпен шұғылдануларына жағдай жасауы керек.
Тұрғындарды қолжетімді сапалы баспанамен қамту мәселесіне Елбасы Жолдауында жеткілікті дәрежеде көңіл бөлінді. Бұл бағытта да қала әкімдігі тарапынан нақты шаралар жасалуда. Қазіргі таңда қала бойынша барлығы 262 көп қабатты тұрғын үй бар. Олардың 53-і – тозығы жеткен үйлер. Оның ішінде «Шаңырақ» шағынауданындағы №43, 59 екі апаттық жағдайдағы үй тұрғындарына бюджет қаржысы есебінен пәтерлер сатып алынды. Қазір №59 үйдің тұрғындары толықтай көшірілді. Сонымен қатар «Арай» шағынауданындағы жалпы көлемі 75 мың шаршы метр 1376 пәтерлік алты қабатты 23 тұрғын үй «Бейбітшілік» кешенінде салынып жатыр. Кешеннің 24%-ы немесе 310 пәтері тозығы жеткен үйлердің тұрғындарына беріледі. Қалғандары «7-20-25» бағдарламасы арқылы қолжеткізу мүмкіндігіне ие болады. Қалған тозығы жеткен үйлерді жөндеу үшін «Өзенмұнайгаз» АҚ қала тұрғындарының қауіпсіз, сапалы тұрғын үйлерде өмір сүруі үшін тағы да 283 млн. теңге қаржы бөліп отыр.
Міне, осының бәрі – мемлекеттің, Елбасының Жолдауда берген тапсырмаларының, бағдарламалардың арқасында жасалып жатқан ұланғайыр игілікті істер. Президент Жолдауының маңыздылығы да, мемлекеттік бағдарламалардың тиімділігі де осында.
Сондай-ақ Жолдауда құқық қорғау органдарына, сот жүйесіне реформалар жүргізу, сонымен бірге мемлекеттік аппараттың рөлін арттыру туралы тапсырмалар берілді. Халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімін одан әрі нығайту үшін меморгандардың қызметін ашық әрі жариялы түрде жүргізу қажет. Осы жылдан бастап біздің облыс пен Астана қаласына еңбекақының жаңа моделі енгізілді. Бұл басты кезекте мемқызметкерлерді ынталандыруға бағытталды. Сәйкесінше мемқызметкерлерден қызметтің сапасы талап етіледі. Осы орайда мемқызметкерлердің 45-48%-ы электрондық форматқа көшірілуі тиіс. Аталған жұмыстарды жүргізу– сыбайлас жемқорлықтың алдын алудың басты жолы.
- Қаланың көркеюіне, экономикасының дамуына үлес қосып, ұйымшылдықпен еңбек ету керек. Себебі «Төртеу түгел болса – төбедегі келеді, алтау ала болса – ауыздағы кетеді» деп ата-бабаларымыз бекерге айтпаған. Ауызбіршілікті болайық! Сүйікті қаламыздың жарты ғасырлық торқалы тойын ұйымшылдықпен үлгілі өткізуге бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып атсалы сайық! 50 жылдық мереке құтты болсын! Жолдау жарылқаған жаңаөзендіктердің жалынды істері мен жарқын келешегі жалғаса берсін! – деген қала әкімі Әділбек Дауылбаев актив мәжілісіндегі сөзін жарым ырысқа балаған жақсы тілегімен аяқтады.
Елбасы Жолдауынан туындайтын мәселелер жөнінде қала әкімінің жасаған баяндамасына орай ардагер мұнайшы Майлыбай Өтебаев, қалалық мәслихаттың депутаты Темір Мусаев және ҚР Президенті жанындағы басқару академиясының түлегі, қала әкімі аппаратының бөлім басшысы Есболат Имашев сөйлеп, өз пікірлерін білдірді.
Мұнан кейін жазбаша келіп түскен сұрақтарға жауап берілді. Жаңаөзен қаласы бойынша мемлекеттік кірістер басқармасының басшысына бірден үш сұрақ түсті. Оған осы басқарманың басшысы Ербол Өтеев тиянақты жауап беруге тырысты.
Ә.Дауылбаев:– «Ақсу» шағынауданында жасалып жатқан нақты жоба жоқ. Егер қажет болса, алдағы жоспарға енгіземіз.
– «Ақсу» шағынауданының тазалығы өте нашар. Көшелер неге көгалдандырылмасқа?
Ә.Дауылбаев: – Қаланың тазалығын қарап, бақылауда ұстап отырмыз. Тазалықты толыққанды ұстап сақтауға қаржы жеткілікті. Бұған бекітілген жауапты мекеме, басшылар бар. Жалпы қаланың тазалығы қалыпты жағдайда жүргізіліп жатыр. Ішінара жаңағыдай жағдайлар кездессе «Тазалық», «ЖКХ» бөлімдері тиісті шараларын жасауы керек. Ал көгалдандыруға да қаражат қарастырылған. Биыл да тапсырма берілді. Көгалдандыру бір деңгейде қалмауы керек. Жаңадан салынып жатқан балансқа берілген нысандардың айналасын да көгалдандыру қажет. Оған да бөлімдер ұсыныстарын жасаулары тиіс.
«Рауан» шағынауданына көше шамдарын орнату туралы, сондай-ақ «Мамыр» шағынауданындағы жаңадан салынған мектепгим назияға баратын жаяу жүргіншілер жолының жоқтығы туралы жазбаша түскен сұрақтарға қала әкімі қанағаттанарлық жауап берді.
Мұратбай ҰЛЫҚПАН
Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.
