Қазақстан нарықтық экономикада экономикалық қатынастарды дамытудың батыстық үлгісін таңдап алды. Алайда кеңес аралық байланыстардың бұзылуы, инфляцияның көтерілуі, жұмыссыздық енді ғана аяғынан тұра бастаған жас мемлекетке үлкен сынақ болды.
Экономикалық дағдарысты тұрақтандыру үшін, елдегі ақша айналымын бақылау мен айналымдағы есепті қамтамасыз ету керек еді. Осы кезде экономикалық құрылымдарды, оның ішінде мемлекеттік қаржы басқармасын реформалау қажеттіліктері туды.
Осы міндетті мәселелерді шешу мақсатында 1994 жылы Қаржы министрлігі жанынан Қазынашылық бас басқармасы құрылды. Бұл қаржылық жүйе мен бюджеттік мекемелердегі бухалтерлік есептің әдістемесі және сонымен бірге бюджеттік басқарылу функциясы берілген бюджеттің атқарудағы бірден бір ұйым. Сонымен қатар, министрліктерде, ведомстваларда, кәсіпорындар мен ұйымдарда мақсатты және мақсатсыз пайдаланылған бюджеттік қаражаттарды тексеруге және сонда фактілерді айқындаған кезінде мақсатсыз пайдаланған қаражаттарды қайтарып алуға құзыретті болды.
Бірінші кезекте аймақтардағы қазынашылық жүйенің алғашқы құрылымдануы жасалды, Ұлттық банктің есеп-айырысу кассалары қазынашылық басқарманың аумағына шоғырландырылды. Олар бюджеттік қаражаттың түсуін және оны мемлекеттік мекемелердің шотына аударылуын қадағалап отырды. Аумақтық басқарма ҚР Ұлттық банкі мекемесінің ағымдағы шоты мен шығындарын толық есептейтін заңды тұлға болып табылды.
1995 жылы Қазынашылық әлемдік тәжірибеге сәйкестендірілген Қазақстан Республикасы бюджетінің шығындары мен кірістерінің жаңа бюджеттік классификациясын жасап шығарды. Сонымен бірге қазынашылық жүйенің қызметтік бөлігін құрылымдады.
Сол жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Ұлттық Банкінің есеп айырысу кассаларының орталығы Қазынашылықтың базасында құрылған Бюджеттік банктің қарауына берілді.
1998 жылдың қаңтар айынанда Бюджеттік банкінің жойылуына байланысты, оның бюджетті атқару қызметтері аумақтық қызынашылық органдарына берілді.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитет туралы Ережесіне сәйкес Қазынашылық комитетіне ҚР Қаржы министрлігі орталық аппаратынан республикалық бюджетті қаржыландырудың жиынтық қаржы жоспарын қалыптастыру және ағымдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджетті қаржыландырудың нақтыланған жиынтық жоспарын енгізу; несие мен қаржылық мөлшердің бюджетке қайтарылымын беруде республикалық бюджетке назар аудару; үкіметтік және мемлекеттік кепілдік берген борыштық міндеттемелер мен талаптардың есебін және үкіметтік сыртқы қарыздар шоттарынан қаражатты алу жөніндегі операцияларды қамтамасыз ету; жекелеген негіздер бойынша мемлекет меншігіне түскен бағалы металдар мен асыл тастарды есепке алу және сақтау – мемлекеттік мекемелердің бюджет қаражатын игеру және шығыс есебінің мониторингі; Үкіметтік және мемлекет кепілдік берген қарыздарды басқаруда республикалық бюджетке борыштанушыларды талаптармен бақылау сияқты жаңа міндеттер берілді.
Қазіргі кезде қазынашылық органдар 15 мыңнан астам республикалық және жергілікті бюджеттегі мемлекеттік мекемелерге қызмет көрсетеді.
Қазақстанның стратегиялық дамуы аясында дамып келе жатқан қазынашылық ақпарат жүйесі, бюджетке бүгінгі салықтарды және басқа да төлемдерді аудару, бюджеттік шығындарды жүргізу, қаржы ресурстарындағы жергілікті атқару органдары мен Қазақстан Республикасы Үкіметін басқарудың тиімділігін арттыру, мемлекеттік бюджеттің атқарылуындағы транспаренттілік бағыттарына негізделген. Басқаша айтқанда, дамып келе жатқан қазынашылықтың ақпараттық жүйесі–мемлекеттік қаржыны тиімді басқару басты міндетін қамтамасыз етуге бағытталған.
Қазіргі таңда Маңғыстау облысының барлық мемлекеттік мекемелері, республикада алғашқылардың бірі болып «Қазынашылық-клиент» ақпараттық жүйесіне 100 пайыз қосылған. Бұл ақпараттық жүйе ҚР Қаржы министрлігі Қазынашылық комитеті мен аумақтық қазынашылық бөлімшелерінің мемлекеттік мекемелермен электрондық құжат айналымы жүйесі болып табылады және онда бюджет қаражатының нақты уақыттағы режимдегі аударулары тіркеледі, олардың мақсатты жұмсалуы қадағаланады. Жүйенің мақсаты –мемлекеттік бюджетті атқару және оған қызмет көрсету процесін жеделдету жолымен қазынашылықтың мемлекеттік органдармен өзара байланысының тиімділігін арттыру. Осы жүйенің көмегімен мемлекеттік мекемелер онлайн режіимінде өз шоттарын басқара алады, шоттардың жағдайы, ондағы қалдық ақша, төлемдердің жағдайы туралы ақпаратқа ие болады. Электрондық құжат айналымына көшуге байланысты, қазынашылық органына қаржылық құжаттарды жеткізу, оларды өңдеу, төлемдерді өткізу уақыты, қағаз, автокөлік шығындары қысқарды, мемлекеттік мекемелердің өздері өткізген қаржылық операциялар бойынша көшірмелер, есептілік нысандарын қалыптастыру мүмкіндігі пайда болды.
Электрондық түрде төлемдер мен аударымдарды өткізу кезіндегі ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған негізгі шаралар кешеніне ақпаратты қорғау жатады. Төлем жүйесінде байланыс каналдары бойынша берілетін ақпараттық қорғаудың ең сенімді құралдарының бірі – криптографиялық қорғау тәсілі, мұнда оған баратын жол емес, ақпараттың өзі қорғалады.
Маңғыстау облысы бойынша Қазынашылық департаменті мен оның аумақтық қазынашылық бөлімшелері барлығы 500-ден астам мемлекеттік мекемеге қазынашылық қызмет көрсетеді.
Бүгінгі күні қуатты мемлекет, жаңа экономика және жаңа біртұтас қоғам құрылды. Сондай-ақ, Қазақстанның қаржы жүйесіне 96 жыл толып отыр. Еліміздің дамуына, өркендеуіне қазынашылық органдары да еңбектерімен өз үлестерін қоса бермек.
М.И.Сардарбек
Маңғыстау облысы бойынша Қазынашылық департаменті басшысының орынбасары
Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.
