Дәстүрлі дін – руханият мәйегі

Іргесі берік, бірлігі бекем елдің берекесін кетірер теріс дін, кереғар көзқарас - қоғамның дауасыз дерті. Ақ пен қара алмасқан аумалы-төкпелі заманда жат ағымның жетегінде жүргендер жетіп артылады. Әсіресе, өресіздіктің құрығына жастар жағы тез түсуде. Діни жікшілдік әлемнің кейбір аймақтарында қанды қақтығыстар мен жанкештілік әрекеттердің жиілеп кетуіне де сеп болды. Бүгінгі күннің осынау көкейтесті мәселелерінің бірі бойынша ҚМДБ-ның Маңғыстау облысы бойынша өкіл имамы, облыстық «Бекет ата» мешітінің бас имамы Смайыл Сейітбековпен жүздесіп, сұхбаттасудың орайы келген еді.

– Смайыл Серікұлы, бүгін­гі қоғамда «дәстүрлі дін», «дәс­түрлі діни таным» сынды тіркестерді жиі құлағымыз шалатын болды. Мәні мен маңызын түсінбейтіндер де бар. Алдымен «Дәстүрлі Ислам» ұғымына тоқталып кетсеңіз.

– Ата-бабамыз 1250 жыл бойы ұстанып келе жатқан Әбу Ханафи мәзһабы – дәстүрлі Ислам дінінің діңгегі. Тарихқа көз жүгіртсек, VII ғасыр басында Орталық Азияда миссионерлік қозғалыс жанданады. 751 жы­лы Тараз қаласының маңында болған Атлах шайқасында араб әскербасы Зияд ибн Салих қы­тайлықтарды ойсырата жеңеді. Тарихи оқиға Ислам дінінің қазақ даласында түбегейлі орнығуына зор ықпал етеді. Жетісу жерінде, Сырдария мен Ұлы Жібек жолы бойындағы ортағасырлық қалаларға қарай қанат жаяды. Біртіндеп отырықшы халық ұстан­ған басты дінге айналады. Алтын Орда кезеңінде мемлекеттік дін дәрежесіне көтеріледі. Әбу Насыр Әл-Фараби, А.Йүгінеки, Ж.Баласағұни, Махмұт Қашқари, Қожа Ахмет Яссауи сынды ұлы тұлғалар, озық ғұлама ойшылдар Ислам дінінің қайнар бұлағынан сусындаған. ХV ғасыр ортасында Керей мен Жәнібек негізін қалаған Қазақ хандығында Ислам кеңінен өрістейді. Хандық биліктің нығаюына, діни-дәс­түрлік құқықтық жүйенің қа­лыптасуына, мәдени-рухани өмір мен ғылым-білімнің дамуына ай­рықша әсер етті. Қазақ хандығы Исламның сунниттік бағытының  имам ағзам Әбу Ханифаның мәзһабын ұстанды. Қазақ халқына ежелден тән тәңіршілдік, шаманизм элементтері бар салт-дәстүр, әдет-ғұрып, наным-сенім жүйесімен бітеқайнасып, ажырамас бөлігіне айналды. Қазақ шариғат заңдарына жүгінген. Исламның ілімдік ұс­та­нымына, құндылықтары мен қағидатта­рына негізделген Тәуке ханның «Жеті жарғы» атты заңнамалық жинағы соның бір дәлелі.Қорыта айтқанда, тарихи тамыры терең­ге кеткен дәстүрлі діни танымы­мыз– ұлттық бол­мысымыздың өзегі. Хал­қымыз дәріптеп, аса құрмет тұтқан Ислам құндылықтары – дәстүрлі дініміздің алтын тірегі.

– Қоғамда кең етек ал­ған дәстүрлі емес діни ағым­дардың ерекшеліктері мен идео­логиялық астары қандай? Маңғыстау өңірінде өзекті мә­селе қалай көрініс табуда?

– Жат пиғылды жандардың көксегені исламды көгерту емес. Көздегені – халық санасын сар­саңға салып, астыртын арандату, мұсылманды мұсылманға айдап салу. Олар Ислам діні атын жамылып, жымысқы әрекет етеді. Бірлігі бекем бүтін бір елді ыдыратып, айрандай ұйыған ел іргесіне іріткі салады. Қоғам тұтастығына жік түсіреді. Қазіргі таңда өңірде уаһһабилік немесе сәләфилік, тәкфіршіл­дік белсенділік танытып отыр.Уаһһабилік немесе сәләфилік ағым өшпенділікті өршіте түсіп, қару­лы қақтығыстар, діни дау-жанжалдардың негізіне айналды. Басты мақсаты – адам санасына уаһһабилік базалық идеяны сіңіру арқылы экстремистік идеяларға жетелеу. Олар тәспі тартуға, мешітке садақа беруге, әулие-әнбие­лер, бақилық болғандар әруағына Құран бағыштауға, жамағатпен дұға жасауға, мазарларға зиярат етуге, алақан жайып, бет сипауға, қабір басына белгі орнатып, қор­шау қоюға үзілді-кесілді қарсы. Уаһһабилік идеология өкілдері ұлттық құн­дылықтарды, салт-дәстүр, әдет-ғұрыпты тәрк етеді. Мемле­кеттік билікті мойындамайды. Конституциялық құқықтық жү­йені жоққа шығарады. Зорлық-зомбылық, қатыгездікке баулиды. «Әт-Такфир уәл-Һижра» дес­труктивті діни ұйымы діннің ең қауіпті бағыты. Бұлай деудің өзіндік себебі бар.Ұйым белсенділері әртүрлі әдістермен сананы бақылау арқылы зымиян әрекеттерді іске асырады. Же­ке тұлғаның физикалық және психикалық жағдайын бұзады. Көздегені – саяси жүйені күйрету арқылы «кәпірлерге» қарсы қа­рулы күрес жүргізу, өзгелерді күпірлікпен кінәлау, мұсылман мемлекеттерінің арасына сына қағу. Олардың сенімінде намаз оқып, ораза ұстамаған – «кәпір». Қолына қару алып, «кәпірге» қар­сы соғыспаған – «кәпір». Шариғат заңын мойынсынбаған басшы – «кә­пір». Жазықсыз жанды жапа шек­тіріп, қан төгіп, бас кесуді қа­сиетті жиһад санайды.

– Жат ағымның жетегіне көптеп ілігетін қоғамның қай бөлігі?

– Жат діннің құрсауында жастар жүр. Ақ пен қараның аражігін ажырата алмай, бәрі дерлік сер­гелдеңге түскен. Мұсылмандық қағидаларын жетік білмесе де, намазға жығылуға ден қойғандар, яғни діни сауатсыз жастар дәс­түрлі емес діни ағымдардың қар­мағына тез ілігеді. Ал теріс пиғылды діни ұйым өкілдері бұл олқылықты ұтымды пайдаланады. Дінге ықылас танытқан жастарға діни әдебиеттер, терең діни идеологиялық астары бар, экстремистік мазмұндағы аудио-бейне жазбаларды таратып, үгіт-насихат жұмыстарын жүргізеді. Жат ағым жетегіне түсіп, ата-анасын зар илеткен жастар жайы қынжылтады. Жуырда мешітке бір ана келді. Өрімдей жас қыз біраздан бері намаз оқуға ниеттеніп, мешітке келіп жүрген.  Алайда сәләфилік бағыттағы құрбылары әлгі қызбен анасына білдірмей байланыс құрып, өз діни идеологияларын үйретеді. Дін іліміне жетік кісінің есімін желеу етіп, өз уысына түсіреді. Жас қыз жат ағымның арбауына алданып, жалған сөзіне иланады. Ата-анасына, ағайын-тумасына қарсы келеді. Туған анасын тәрк етеді. Нәтижесінде, қаршадай қыз анасын тыңдамайтын халге жетеді. Әрине әрі-бері түсіндіру­ге тырысқаныммен тыңдауға құ­лық танытпай, тістеніп отырып алды. Осылайша, көкірек көзі тұмшаланған қыз ақыл-насихатты ой елегінен өткізуден бас тартты. Тағы бір мысал. Әлді әлсізге әлімжеттік көрсету жатақханада жиі орын алатын жайт. Қиын жайтқа душар болған жастың жанынан табылады. Достық қарым-қатынас орнатып, сеніміне кіре­ді. Өзгелердің қоқан-лоқысынан құт­қарады. Уақыт өте, діни уа­ғыздарын насихаттап, ой-санасын улайды. Жаңсақ ұғым, қате пайымға құрылған жат ағымның идеологиясын бойына сіңіреді.

– Облыста діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу мақсатында қандай жұмыстар атқарылуда?

– Ұлттық мүддеге кереғар теріс ағымдардан қоғамды арылту, өз­гелерді сақтандыру  мақсатында көп­теген жұмыстар атқарылды деу­ге болады. Өңірлік «Ақпа­рат­тық-насихат тобы» құрылып, жос­парлы түрде жастармен кездесулер өткізіледі. Дәстүрлі дін жетекшілері теріс діни ағымдардың қауіп-қатері мен мақсат-мүддесі жайлы әңгіме өрбітеді. Дінаралық ауызбіршілікті насихаттау мен діни экстремизмнің алдын алу мақсатында ақпараттық-түсінді­ру жұмыстары жүргізілуде. Жас ұрпақ санасына ізгі адамгерші­лік қасиеттерді сіңіріп, қайы­рымдылық пен ізгілік көмбесінің көзін ашып, рухани бағыт-бағдар береді. Өңірдегі барлық мешіттерде дерлік қазақ тілінде діни сауат ашу курстары ұйымдастырылған. Себебі білім алу мұсылманға міндеттеледі. Бұған қатысты ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) былай дейді: «Білім алу әрбір мұсылман ер мен әйелге парыз».Ұстаздардан діни дәріс алып, Ислам дінін терең әрі толық танып, тың мағлұматқа қанығу мүмкіндігі мол. Мешітке келушілерге ҚМДБ тарапынан рес­ми мақұлданған кітаптар, газет-журналдар қолжетімді. Екі намаз уақытының арасында діни ілімін жетілдіру мақсатында кі­тапқа көз жүгіртеді. Облыстық мешітке  жамағаттың ең көп  жиналатын  сәті – кешкі уақыт. Асыл дініміздің кәу­сарынан сусындап әрі теріс ба­­ғыттың идеологиясына тос­қа­уыл қою мақсатында «құптан» на­мазының алдында  20 минут­тық уағыз-насихат айтылады. Тәжі­рибе-тәлімі, көргені мен көңіліне түйгені мол білікті теолог­тармен тығыз байланыстамыз. Дін мә­селесінде өзіндік орны бар Әб­саттар Сыманов, Қабылбек Жұ­мабек, Бауыржан Отарбаев, Сан­­сызбай Шоқанов секілді рес­пуб­ликаға танымал теолог-мамандар аудан-ауыл, елді мекендерде бой көтерген мешіттерді аралап, рухани-ағартушылық бағытта жү­йелі жұмыстар атқарды.

– Дін саласындағы мемлекет жүргізіп отырған саясатқа қатысты сіздің пікіріңіз қандай?

– ҚР Конституциясына сәйкес Қазақстан зайырлы мемлекет. Яғни, отандастарымызға заң шең­берінде діни еркіндік беріледі. Мемлекет діннен және діни бірлестіктерден алшақ. Бұл саясат– адам мен азаматтың мүддесін қорғаудың, рухани келісім мен саяси тұрақтылықты сақтаудың тірегі. Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің V съезінде Елбасы Қазақстан халқының діни және этносаралық татулықты ту еткен асыл қасиеттерін мақ­­тан тұтатындығын жеткізді. «Біз­дің діни бірлестіктер туралы заңнамамыз теңдік пен ождан бостандығы қағидатына негізделген. Біздің ширек ғасырға жуық тәуелсіздігімізде Қазақстан ру­хани қайта өрлеу дәуірін бастан өткерді. Кеңес дәуірінде, оның ішінде Қазақстанда да атеизм бекітілген болатын. Бірақ хал­қымыз Құдайға деген сенімін жоғалтпады» деген керемет пікірді білдірді. Елімізде «Діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қи­мыл жөніндегі 2013-2017 жыл­дар­ға арналған мемлекеттік бағ­дарламаны» іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары бекітілді. Экстремистік радикал­ды ағымдардың алдын алу, діни текетірестер мен ұлттық қақ­ты­ғыстарды болдырмау, іш­кі қауіпсіздікті қамтамасыз ету – дін саласындағы мемлекет саясатының басты бағыты. Бүгінде Қазақстан іргесі мығым, экономикасы мықты елге айналды. Ендігі ретте ұлттың құн­дылығы – рухани болмысы, мәдени мұрасына зор көңіл бөл­ген жөн. Руханияты мықты, діні  берік  елдің  болаша­ғы – баянды, келешегі – кемел.

– Сұхбатыңызға рахмет!

Сұхбаттасқан Голрох ЖЕМЕНЕЙ

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.