Жұмыспен қамтудың жағдайы қалай?

©

Жаңаөзен қаласы әкімінің орынбасары Ғалым Байжановтың қабылдауы болатыны жайлы біреуден-біреу естіп, бір-біріне телефон арқылы хабарлап, әкімдік ғимаратына халық көп жиналды. Бұл адамдардың талабының негізгі дені – баспана, жұмыссыздық т.б. мәселелер болған еді...

Міне, осындай бірқатар сұрағымызға жауап алу мақсатында Жаңаөзен қаласы жұмыспен қамту орталығының директоры Сандуғаш Сарыбекова мен Жаңаөзен қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі басшысының орынбасары Ажархан Тұрақованы әңгімеге тарттық.

- Сіздерге ортақ сұрақ. Мекемелеріңіз халықты қандай жұмыспен, қалай қамтиды? Өткен жылы қанша адамды жұмыспен қамтыдыңыздар және биылғы жылы қанша адамды қамтисыздар? С.САРЫБЕКОВА: – Біздің орталық жалпы жұмыссыздыққа келіп тіркелген азаматтар­ды жұмысқа орналастырумен шұғылданады. Келген азаматтардың бәрі жұмыссыздыққа тіркелу үшін, яғни жұмыссыз деген мәртебе­ге ие болуы үшін олар түбегейлі тексеріледі. Ол азамат шындығында жұмыссыз ба? Оның атында жеке кәсіпкерлігі бар ма, жоқ па? Жеке кәсіпкерлігі бар азаматтар жұмыспен қамту орталығына жұмыссыз ретінде тіркеле алмайды. Бізге жұмыссыз ретінде тіркелген азамат­тардың жұмыссыздық мәртебесі анықтала­ды. Содан кейін ол азаматтарды біз өзімізге жеке­-жеке топтарға бөліп анықтаймыз. Мы­салы, сол азаматтардың бәрінің әлеуметтік жағдайы бірдей емес. Кейбіреулерінде от­басы мүшелерінің басқалары жұмыс істеп, тек біреуі жұмыссыз болуы мүмкін. Ол бә­рібір әлеуметтік жағынан аз қамтылған, яғ­ни күнделікті жағдайы нашар жанұяға жат­пайды. Ал үйлерінде ауру­-сырқау, мүгедек жандары бар жанұяларды іріктеп, осал топ­тарға жатқызамыз. Әке-­шешесі, тума-­туыс­қандары жоқ тұлдыр жетімдерді бірінші топқа жатқызамыз. Одан кейін кіріс көзі жоқ көп балалы отбасыларды өз алдына бір топқа топтастырамыз. Сосын тұлдыр жетім емес, отбасы мүшелерінің бәрі жұмыс істемей­тін, тек үйіндегі бір ғана кісінің жалақысы жетпейтін, табыс көзі төмен, әлеуметтік жақ­тан аз қамтылған жанұяларды төртінші топқа жинаймыз. Біздің жылдағы жоспарлайтын, жүзеге асы­ратын жұмыстарымыз – қоғамдық, әлеумет­тік жұмыстар. Жұмыспен қамту орталы­ғымен келісім шарт жасасқан ММ, МКК, МКҚК, ЖШС­-лар бар. Оларды осындай мекемелерге хат тасушы, курьер және де әр түрлі жұмыстарға жұмысшы ретінде жібе­реміз. Жалпы біз жіберген жандарды жұмыс берушілер өздері реттеп, бөлісіп, тапсыр­маларын береді. Өткен жылы ақылы қоғамдық жұмыстар­ға 1267 адам жіберілді. Әлеуметтік жұ­мыстарға – 305 адам, «Жастар практикасы» бағдарламасы бойынша – 135 адам, тұрақты жұмыс орындарына 3708 адам жолданды. Бұ­лардың басым бөлігі бюджеттік мекемелерге жіберілген. Ал мұнай саласындағы өндіріс орындарына егер сұраныс болып жатса өзі­мізде тіркеуде тұрған азаматтар мен азамат­шаларды жібереміз. Бірақ өкінішке қарай, олардан өткен жылы бірде-­бір сұраныс түскен жоқ. А.ТҰРАҚОВА: – Біздің бөлім тұрғындар­ды, оның ішінде жағдайы нашар отбасылар­ды әлеуметтік көмекпен қамтамасыз етеді. Сондай-­ақ жұмыссыздарды жұмыспен қам­ту орталығы арқылы «Нәтижелі жұмыспен қамту бағдарламасы» аясында жұмыспен қамтиды. Бұл – бүгінгі таңда «Нәтижелі жұ­мыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017–2021 жылдарға арналған бағдарламасы» бойынша көптеген әлеумет­тік шаралармен қамтиды. Қоғамдық жұмысқа – ең төменгі жалақы­ның ¼, яғни ширегі 59 500 теңгемен комму­налдық және бюджеттік мекемелерде жұмыс істей алады. Біздің бөлім арқылы жұмысқа барғандар ол мекемелерде түбіртек тарқатып, «Тазалық» мекемесіндегілер қала көшелері мен аулаларды, сондай­-ақ дала жолдарының тазалығын сақтауға қатысады. Қалғаны бюд­жеттік мекемелерге хат тасушы және еден жуушы болып барады.  Олардың жалақысы – 51 000 теңге. - Жалақыны кім төлейді? С.САРЫБЕКОВА: – Қоғамдық жұмыс­қа жалақыны біз төлейміз. Биылғы жылға бекітілген тариф бойынша қолдарына 45 000 теңге жалақы алады. Барған мекеме­лерінің ішінде қосымша жалақы бере­тіндері де бар. Бірақ ол – әлеуметтік жұмыс. Әлеуметтік жұмыстың ішінде бізден атаулы әлеуметтік көмек алатындар кездеседі. Атау­лы әлеуметтік көмектер тиісті болса да, отбасындағы 18 жасқа толғандардың бәрі әлеуметтік жұмыстарға қатысқан жағдайда ғана төлей аламыз. Егер әлеуметтік жұмыстарға қатыспаса, әлеумет­тік көмек төленбейді. Себебі ол мүжәлсіз отбасыға жатады. Сол үшін, яғни әлеуметтік көмек төлеу үшін әлеуметтік жұмыстарға жібереміз. Оның жалақысы екі жақтан да төленеді. Мекеме тарапынан 65%, біздің жұ­мыспен қамту орталығынан 35% төленеді. Біз мекемелермен келісім шарт жасасқанда, олардың жағдайларына да қараймыз. Олар өздерінің қаржылық әлеуетіне қарап, бірінші­сі – сәл аздау, екіншісі көбірек төлеуі мүмкін. Біз тек соның қай­-қайсысына да 35% ғана тө­леп отырамыз. А.ТҰРАҚОВА: - Бізде бүгінгі таңда үстіміз­дегі жылға қоғамдық жұмыстар үшін 663 млн. теңге қаржы бар. Мекемеден берілмейді. Жұмыспен қамту орталығы арқылы бір ғана жалақы төленеді. Ал екіншісі – әлеуметтік жұмыс. Оған жұмыспен қамту орталығы арқылы мекемеге тиісті қаржысын аударамыз. Жалақы 100 мың теңге болса, 35%-­ын біз, 65%-­ын мекеме қосып төлейді. Мысалы, қаладағы «Кезби» ЖШС 10 орын­ға өзінің жұмысшыларын жұмысқа алып отыр. Олар «Кезбидің» жұмысын атқарады. Бірақ әлгіндей қаржы біздің жұмыссыздар­дың қатарында әлеуметтік жұмыс ретінде жұмыспен қамту орталығы арқылы 35%­-ы бізден төленеді. Сол сияқты «Электр жү­йелері» ЖШС-­ға жібергендерімізде осы әдіс­пен ай сайын сол мекеменің түбіртектерін таратады. «Өзенсантехобслуживание» меке­месінде де дәл осындай. Үшіншісі – «Жастар практикасы» бағдар­ламасы бойынша. Соңғы үш жылда оқу орын­дарын бітіріп, еш жерде жұмыс істемеген, яғни еңбек өтілі де, еңбек кітапшасы да жоқ 18–29 жас аралығындағы жастарды жұмыс­пен қамтамасыз етеміз. Оларға соңғы енгізіл­ген 2525 айлық есептік көрсеткіштің 25 есе­ленген мөлшерінде жалақы төлейміз. Бұл 63000 теңге жалақы болады. Бұлар біз жолда­ма берген мекемелерде жұмыс жасайды. Ол үшін мекемеден көк тиын қаржы шықпайды. Жұмыспен қамту орталығы арқылы тек біз төлейміз. Олардың жұмыс жасау мерзімі – 6 ай. Біз тек жарты жылға жолдамамен жібереміз. Егер жастар сол мерзім ішінде жұмыста өзін жақсы қырынан көрсете білсе, барған ме­кемесі тұрақты жұмысқа біржолата алып қалуы әбден мүмкін. Мысалы, 2018 жылы қоғамдық жұмысқа 1000 орын белгіленіп, 1000 адамды мекемелерге жолдадық. Соның 167­-сі біз жіберген мекемелерде тұрақты жұмыс орындарына орналасты. Біз сол 167 орынға қайтадан адам жіберіп, орнын толтырып, кезекте тұрған жұмыссыздардың қатарын сәлде болса азайтуға тырыстық. Кө­бінесе есепші, қаржыгер, заңгер, сосын мұ­ғалім мамандықтарына тұрақты жұмыстар табылып жатады. Сондай­-ақ біз жұмыссыз жастарды кәсіпкерлікке баулу мақсатында шәкіртақыларын төлеп, 3 ай 6 мерзімге оқы­тып та жатырмыз. - Бұлар жұмысқа уақытша қабылдана ма? Тіркеуге қоярда мамандық туралы құжат талап етесіздер ме? Бір жұмыссыз адам неше рет тіркеле алады? С.САРЫБЕКОВА: – Жоқ, мамандықтары бойынша құжат талап етілмейді. Көбінесе әлеуметтік жұмысқа жіберілетіндер мүжәлсіз отбасылардан шыққан азаматтарда мамандық қайдан болсын. Егер бірқатар мекемелерден кейбір мамандықтар бойынша сұраныс түсіп жатса, өзімізде бұрыннан тіркеуде тұрған азамат, азаматшаларымызды, яғни арнайы дипломы бар мамандарды жібереміз. Ал бір адам бізге әр жылы қайтадан тіркеле беруіне болады. Оған шектеу қойылмайды. Келісім шарт жылдың басынан аяғына дейін жасалады. - Биыл осы уақытқа дейін қандай жұмыстар атқардыңыздар? А.ТҰРАҚОВА: – Бүгінгі таңда қоғамдық жұмысқа жоспарланған 1000 орынның 700 жұмыссыздар кетті. Әлеуметтік жұмысқа 35 адам орналасты. «Жастар практикасына» жұ­мыссыздарды енді жібере бастадық. - Міне, осыншама жұмыс жасалып жатқан сияқты. Сонда неге ел дүрлігіп жүр? Әлде басқадай себептері бар ма? С.САРЫБЕКОВА: – Қаңтар айының ор­тасынан бастап қалалық жұмыспен қамту бөлімі бар, жұмыспен қамту орталығы бар, осыларға келген азаматтарға түсінік жұ­мыстарын жүргізіп жатырмыз. Оның үстіне осындай мәселелер бойынша қала әкімі мен қала әкімінің орынбасары да халықты қа­былдап жатыр. Бірақ кешегі қала әкімдігіне жиналған жастардың көпшілігі біз жолдаған қоғамдық, әлеуметтік  жұмыстарға  барғы­сы келмейді. Олардың бәріне де жалақысы жоғары өндірістен тұрақты жұмыс орындары керек. Олар соны талап етуде. Екіншіден, «Қалалық әкімдікте тұрақты жұмысқа тіркегелі жатыр екен» деп біреулер жалған ақпарат таратқан. Соның да ықпалы тиді деп ойлаймын. Әйтпесе, сол күні қала әкімінің орынбасары тұрғын үй және баспана мәселесі бойынша тұрғындарды қабылдауы керек еді. А.ТҰРАҚОВА: – Шынында да, кешегі келгендердің ішінде бұрын­-соңды көрмеген жандар да жүр. Бұрын бізге бір рет болса да жұмыс сұрап келген адамды танимыз ғой. Жыға танымасақ та ең болмаса жүзін шырамытамыз. Ал алдыңғы бір келгендердің арасында Түпқараған ауданындағы Ақшұ­қыр ауылының бір жігіті жүр. Ол Жаңаөзен базарындағы саудасын тастап келіпті. Ке­ше осындайлар көбейіп кетті­-ау деймін ша­масы. Дегенмен соңында жаңаөзендіктер қалып, біздер оларға барлық мән­-жайды тү­сіндірдік. Қоғамдық, әлеуметтік жұмыстарға баратындар қалалық жұмыспен қамту ор­талығына келіп, тіркелулері керектігін айт­тық. Қанша адам болсаңдар да жұмыс жете­тінін айттық.

ТҮЙІН

Міне, біздің әңгімемізге арқау болған қос мекеменің де илеп отырға­ны бір терінің пұшпағы, тұрғындар үшін жасап жатқан игілікті істері осындай. Өкінішке қарай, ел арасындағы үгіт­-на­сихат жұмысының нашарлығынан ауыл, қала тұрғындарына нақты ақпараттар то­лық және жүйелі түрде жетпейді. Тек қа­лалық жұмыспен қамту орталығы мен қа­лалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөліміне арнайы жұмыс іздеп келген жандарға ғана жалпылама түсіндіру­ден әріге аспайды. Сондықтан халық тегіс құ­лақтанбайды. Құзырлы орындар мен тиісті ме­кеме басшылары «Біз жергілікті те­леарнадан шығып сөйледік. Жергі­лікті газеттерге мақалаларымыз шығып тұр» деп уәж айтуы әбден мүмкін. Ол айтқанда­рын да дұрыс делік. Бірақ содан нәтиже шы­ғып жатыр ма? Енді соның астарына үңіліп көрелік. Біріншіден, Қызылсай ауылында қанша халық тұрады? Кез келген жиналыс, Астана­дан келген депутаттар ауылдарға барса, ауыл­дық мәдениет үйінің 200 орындықты залын­да кездесу өткізеді. Егер жиналыс бола қалса, зал бұрынғы «тұрақты көрермендерімен» толтырылады... Екіншіден, бірен­-саран зейнетке шық­қандар мен кейбір кәрі­-құртаңдар болмаса жұрттың бәрін тегіс газет оқиды деп айту қиын. Үшіншіден, қазіргі адамдардың ішінде газет оқу түгілі жергілікті телеарнаның жаңалықтарына көз салмайтындар да аз емес. Мүмкін түскі мезгілде үш сағат бойы тапжылмай отырып «Қалаулымды» көріп қалғып кететіндер және кәріс пен түріктің таусылмайтын ұзын­-сонар сериалдарын түн ауғанша тырп етпей тамашалайтын қолы бос әйел, бала-­шағалар бар шығар. Міне, осындай себептерге байланысты ауыл, қала тұрғындары жергілікті, күнделікті маңызды ақпараттардан дер кезінде хабар­сыз қалып жатады. Тіпті айлап, жылдап естімей жүре берулері де мүмкін. Әйтпесе, «Өзенмұнайгаз» компаниясына жарияланған мораторийдің біраз жылдан бері жал­ғасып келе жатқанын жұрттың бәрі жақсы біледі. Мораторий болмаған күннің  өзінде де «майлы жіліктің» жұрттың бәріне жет­пейтіндігі бесенеден белгілі. Әйтсе де, ұя­лы телефондарына хабарламалар келіп түссе, оның анық­қанығына көз жеткізіп отырмастан «үмітсіз шайтан» деп жалған ақпараттың жетегіне еріп, қала әкімдігіне қарай желіп, желігіп жетеді. Әрине, бұл – жақсы емес. Қазақтың «аузы күйген – үрлеп іше­ді» деген сөзін естен шығармаған абзал. Ол үшін қалалық әкімдік бір емес, бірнеше сайт ашып, күнделікті ауа райын хабарлағандай, сол сайттарға маңызды ақпараттарды тұрақ­ты түрде жүктеп отырулары керек. Қажет болса, SMS, Фейсбук, уатсап арқылы да хабарланып жатса зияны тимейді.

Мұратбай ҰЛЫҚПАН Жаңаөзен қаласы