Ақкетіктен шыққан тұңғыш командир

Маңғыстау жері – қасиетті әулиелер мен батыр, ержүрек ерлердің мекені. Бұл даладан от сөзді, орақ тілді шешендер де, ел бастаған көсемдер де, жадына тарихты сіңірген небір жыршы, жыраулар да шыққан. Зеңгір аспанның биіктігімен таласатын өр рухтан нәр алған халықтан мұндай дүлдүлдердің шықпауы да мүмкін емес еді. Солардың бірі – Төлесін Нұрмағанбетұлы Әлиев.

Төлесін Әлиев – қазақтың тұңғыш атты әскер полкінің командирі. Ол 1892 жылы 10 наурызда Форт-Александровскіде (қазіргі Форт-Шевченко қаласында) өмірге келген. Отбасылық жағдайы төмен болған. Әкесі Нұрмағанбет үлкен қиыншылықпен ұлын 2 сыныптық орыс-қазақ училищесіне оқуға береді. Ата-анасынан қатар айырылып, оқуын аяқтай алмастан мал бағып, жалданып еңбек етіп кетеді. Сол кезде Ресейде болып жатқан толқулар Маңғыстау жеріне де келеді. Жергілікті халықты күшпен басады. Топ ортада Төлесін де сөз сөйлейді. Оны бүлік бастаушы ретінде ұстап алып кетеді. Ол түрмеден қашып шығып, ауылына оралмай, бірден Ашхабадқа барады. Сол жерде күнкөріс қамымен ұсақ-түйек жұмыстармен айналысып жүреді.

1916 жылы тыл жұмысына алынып, сол жерде окоп қазып жүріп, соғыс қимылдарын үйренеді.

Кейін Әліби Жангелдиннің отрядына қосылып, Жангелдиннің сенімді адамдарының бірі болады. Сол кезде Ақтөбе майданы отряды құрылып жатқан кез еді. Төлесіннің де отряд жұмыстарына зор еңбегі сіңді. Отряд талай қиыншылықтарды басынан кешірді. Төлесін взвод командирі болды. Аса қырағылықпен ұрыс жұмыстарына кіріскен оның алғырлығы барлығын тәнті ететін еді.

1918 жылы Ақтөбе майданынан кейін Ә. Жангелдин отряды Торғай даласына барды. Бұл кезде Төлесін эскадронның командирі қызметіне көтерілген. Тап сол кездегі ақтар мен қызылдар арасындағы соғыс аса тартысты деңгейде болды. Екі жақ та мықты дайындықпен ұрымтал ұрыс әдістерін меңгерген еді. 1919 жылы сәуір-мамыр айларында Колчактың шабуылынан қашқан партизан әскерлері Торғай мен Ырғыз даласынан тікелей Шалқар стансасына келеді. Арал түбінде болған үлкен ұрыста Колчак әскерлері жеңіліс табады. Ақтөбе майданы талқандалды. Осы жерде әскер қатарына еріктілер де қосылып, еріктілерден құралған тұңғыш дербес қазақ-орыс атты әскер полкі жасақталды. Басшысы болып қазақ Төлесін Әлиев тағайындалды.

Атты әскер полкі Ырғыз жерін азат етті. Артынан Грузия жерін де азат етуге атсалысты. Батыр 1940 жылы 40 жасында Алматы қаласында өмірден өтті.

Төлесін Әлиев – ер жүректілігімен, алғырлығымен көзге түсіп, өзінің ғана емес, майдандастарының да өмірі үшін аса жауапкершілікпен азамат соғысы кезіндегі көрсеткен ерен еңбегі үшін «Қызыл Ту» орденімен марапатталды. Қай заманда болсын қазақ халқы қанындағы батырлығын жоғалтпаған. Төлесін Әлиев те – сондай қаһармандардың бірі. Өз заманының батыры.

Биыл Төлесін Әливке 129 жыл толып отыр. Талай баһадүр тұлғалар шыққан Маңғыстау даласынан әлі де талай қырандар шығатынына сенім мол.

Нұржан ДУМАНҚЫЗЫ

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.