Жаңа әліпбиді жетілдіруге қатысты ашық талқылау өтті

Ақтау қаласында Қазақстан Республикасы Президентінің латыннегізді қазақ тілі әліпбиін жетілдіруге қатысты тапсырмаларына сәйкес ашық талқылау өтті. Оны ашып, жүргізіп отырған облыстық мәдениет, тілдерді дамыту және архив ісі басқармасы басшысының орынбасары Гүлзайда Төлеуғалиева қазақ тілін латын әліпбиіне көшіруге байланысты жоспарлы жұмыстар жүргізілгенін қаперге берді. Бекітілген әліпби және оның емле ережелері бойынша Ұлттық комиссия жанындағы орфографиялық, әдістемелік, ақпараттық және техникалық сүйемелдеу жұмыс топтары тиісті жұмыстар атқарып жатқанын айтып, нақты жүзеге асқан шараларға тоқталды.

Өткен жылғы ақпан айынан бастап желтоқсанның соңына дейін жұмыс топтарының 12 отырысы өткізілген. Бұл отырыстарда ғалымдар мен мамандар әліпби, оның емле ережелері мәселелерін талқылады. Осындай талқылаулар барысында әліпбидегі кейбір дыбыстардың таңбалануында жазылым мен оқылымда қолайсыздық тудыратын таңбалар бар екендігі анықталды. Жұмыс тобының мүшелері әліпби және оның емле ережелеріне байланысты апробациялық жұмыстар жүргізді. Апробация оқушылар, студенттер, ересек тұрғындар, оқытушылар, әдіскерлер арасында ұйымдастырылды.

Сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарында, әлеуметтік желілерде әліпби жөнінде айтылған пікірлерге мониторинг жүргізіліп, сол бойынша ғалымдар сараптама жасады. Жүргізілген мақсатты және жоспарлы жұмыстар негізінде Ұлттық комиссия жанындағы жұмыс топтарының мүшелері төмендегідей ғылыми қорытындыға келді.

Біріншіден, барлық түркі тілдерінің табиғатына ортақ «бір əріп–бір дыбыс» принципінің сақталмауы;

екіншіден, қазақ әліпбиіндегі реттіліктің сақталмауы;

үшіншіден, классикалық латын әліпбиіндегі кейбір әріптердің өзге дыбыстарды таңбалауы;

төртіншіден, әліпбидегі кейбір əріптердің Unicode стандартына сай болмағандықтан, компьютерде танылу, оқылу жəне конверторлау барысында кедергілер келтіруі. Осындай олқылықтар жаңа әліпбидің емле ережелерін үйрету курстарына қатысқан мұғалімдер мен әдіскерлер және жұртшылыққа насихаттау барысында сала мамандары мен зиялы қауым өкілдері тарапынан да айтылды. Сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған мақалаларда да, әлеуметтік желілерде де жиі көтерілді.

Жүргізілген сынама жұмыстарының нәтижесі де әліпби құрамындағы кейбір əріптерді өзгерту қажеттілігін көрсетті. Ал жинақталған ұсыныстар бекітілген әліпби реттеуге бағытталады, сондықтан бекітілген əліпбиге ішінара толықтырулар мен түзетулер енгізу қажет.

Мамандарға 3 нұсқа ұсынылды. Жобалармен С.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университетінің профессоры, филология ғылымының докторы Бибайша Нұрдәулетова таныстырды. Жаңа әліпбиге төл нұсқасын ұсынып, үлес қосып жүрген маңғыстаулық педагог Қуантқан Ванов үш нұсқа бойынша өз пікірін білдірді.

С.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университетінің профессоры Жоламан Қобыланов, Мұнайлы ауданынан келген қазақ тілі пәнінің мұғалімі Динара Байтүгелова, Ақта қаласындағы №26 мектептің оқытушысы Қалампыр Балапанова сынды мамандар да талқылауға белсене қатысып, ойларын ортаға салды.

Осы талқылау қорытындысында қабылданған ұсыныстар Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің Тіл саясаты комитетіне жолданады. Ал ұсынылған қорытындылар мен ұсыныс-пікірлер ҚР Мәдениет және спорт министрлігі Тіл саясаты комитетінде жинақталып, оған мониторинг жүргізіледі.

Пайымдауымызша, Маңғыстау мамандары Аралас нұсқаны көбірек қолдаған сыңайлы. Дегенмен, Республика бойынша талқылау қорытындысы бойынша шешім қабылданары анық. Сондай-ақ, ойларын ортаға салып, ұсыныс берген мамандар талқылауды ұзаққа соза бермей, жаңа әліпбиімізді қабылдағанымыз дұрыс деген ортақ пікірге тоқталды. Әліпбиін жаңалаған барлық елдер сияқты, біз де қате-кемшіліктерді жаңа жазуды қолдану барысында түзетіп отырсақ, мұны табиғи жайт деп қабылдау керек.

Валентина ҚОЗЫБАҚОВА

Суретті түсірген Талант ҚҰСАЙЫН

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.