Жылу электр орталығының шаруасы шаш етектен...

Бұдан 10 жылға жуық бұрын «Өзен жылу» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорнының басшылары «Қазандықтардағы суды буға, буды қайтадан суға айналдырып, екеуінің үйкелісінен тоқ шығарамыз. Сөйтіп, өзімізді-өзіміз электр энергиясымен қамтимыз. Өзімізден артылған тоқты көршілерге сатып, көл-көсір қаржы тауып, табыстың астында қаламыз» деп бөріктерін аспанға атып, жаһанға жар салған болатын. Бірақ сол шағын жылу электр орталығы айтылған мерзімде іске қосылмады. Қазір жым-жырт. Мекеме басшылары мен мамандарының айт­қан уәждері мен жасаған жоспарларын еске тү­сіріп көрелік. Олардың айтуын­ша, аталмыш кіші жылу электр орталығының құрылыс жұмыс­тарына ҚР Үкіметінің арнаулы қаулысымен бекітілген кешенді жоспарына сәйкес 2010–2015 жылдар аралығында республи­калық бюджеттен 7 млрд. тең­ге қаржы қарастырылған. Ол қаржы игерілді дейді. Ал оның баптау жұмыстарына республи­калық бюджеттен қаржы қарас­тырылмаған. Дегенмен бұған қажетті қаржы жергілікті бюджеттен бөлініпті. Соның нәтижесінде кіші жылу электр орталығының бір турбинасы 2016 жылы іске қо­сылыпты. Осының өзіне мекеме басшыла­ры «электр қуатын тұтыну бойын­ша өзгеге тәуелділіктен толық ары­латын болдық» деп қатты қуанды. Өйткені «Өзен жылу» кәсіпорыны жазда ай сайын 500 кВТ, ал қыста 1 млн. 400 – 1 млн. 500 кВТ электр энергиясын жұмсайды. Атап айтқанда аталмыш мекеме қала тұрғындарына қысқы маусымда тұрақты түрде және іркіліссіз жы­луды жеткізіп беру үшін ай сайын «МАЭК-­Қазатомөнеркәсіп» меке­месіне 21 млн, ал оны тасымалда­ушы «МРЭК» мекемесіне 7 млн., яғни екеуіне 28 млн. теңге қаржы төлеп отыр. Сол үшін алдағы кезеңдерде бір турбинаның қуаттылығымен өздеріне қажетті электр энерги­ясын өндіріп, өздерін өздері қар­жымен қамтамасыз етпекші. Сон­да айына кісіге төлеп тұрған 28 млн. теңге қаржы өз қалталарына қалады деген сөз. Екінші тур­бина іске қосылса, «Өзен жы­лу» МКК өздеріне жақын өн­дірістік аймақтарда орналасқан кәсіпорындарды электр қуатымен қамтамасыз ете алатын болады. Яғни тұтынушыдан сатушыға айналады. Демек, өзін­-өзі қар­жыландырады. Ол үшін сағатына 5 МГВТ тоқ өндірсе жеткілікті. Бұл бір айда ақшаға шаққанда орташа 40 млн. теңгедей қаржы келіп құйылады дейді мамандар. Бұл турбинаның халыққа бір сәтте үш түрлі пайдасы тиеді екен. Электр қуатын өндіреді. Тұрғындарға қалдық булар ар­қылы жылу беріледі. Халықты ыстық сумен қамтамасыз етіп, бірден үш функцияны қатар атқарады дейді. Аталмыш турби­налар толыққанды қуаттылықта жұмыс істейтін болса, кәсіпорын жұмысшыларының айлық жала­қыларын 10–15%-­ға көтеру мүм­кіндігіне ие болатын көрінеді. Әзірше жұмысшылардың орташа жалақысы 82 мың теңгеден ке­леді дейді кәсіпорынның сол кез­дегі басшысы. Екіншіден, қала халқының электр энергиясына қажеттілігі айына 25 000 МГВТ болатын болса, осы екі турбина іске түссе, 10– 15%-­ға қаланың қажеттілігі жабылады. Апатқа қарсы автоматиканың шкафын орнатқасын толық электр қуаты және жылумен қамтамасыз ететін болады. Болашақта жылу электр орта­лығында белгіленген жоба бойын­ша 80 адам жұмыс істеуі қажет. Содан өткен жылы 40 адам жұмыс істепті. Толыққанды іске түскесін турбинамен жұмыс істейтін ма­мандар, машинист, электриктер мен автоматика жөндеушілерін жұмысқа қабылдап, 80 адамға тол­тырамыз деген болатын сол кезде­гі кәсіпорын басшысы. Әйтеуір, оларды да даладан іздемейтінін де құлаққағыс етті. Өйткені мұндай мамандық иелері «Өзен жылу­да» бұрыннан жетіп артылатын көрінеді. Жақында, яғни арадан 1,5 жылға жуық уақыт өткесін әлгі кіші жылу орталығына қайта соқтық. Нәтижесін білгіміз кел­ді. Құрылысы басталмай жатып жаһанға жайылған жаңалығын жұртшылыққа жарқытарып жа­риялағымыз келді. «Өзен жылу» МКК-­ның қазіргі директоры Бақытжан Өтеғалиевке жолығып, жағдайдың жай­-жапсарын сұра­дық. Сөйтсек МКК­-ның бұрынғы басшылары тұлыпқа мөңіреген сиыр сияқты, қашпаған қашардың сүтінен дәметіп жүрген сияқты. Себебі электр орталығының ша­шау шығып жатқан шаруалары шаш етектен екен. Әрине, он екіде бір нұсқасы жоқ деп айтуға ауыз бармас. Біраз игілікті де маңызды істер атқарылған көрінеді. «Соңғы түйенің жүгі ауыр» дегендей, бұл іс тағы да теңгеге келіп тіреліп тұр. Сол қаржы табылмаса «сақалды құрылысқа» айналаты­ны күмәнсіз. – Кіші электр орталығының құрамында өз алдына Бийск қа­зандық зауытында жасалып, қойылған «ТЭ» деген 6 бу қа­зандығы бар. Соған қосымша 3 турбоагрегат орнатылған. Яғни тоқ шығаратын турбина. Сол қа­зандықтардан шыққан бу, әр түрлі параметрлердегі 380 гра­дуспен турбоагрегатқа барып, сол турбинадан тоқ шығарып, пай­даланылған будың температурасы түсіп, бумен суды жылытып, жүйе бойынша сол жылуды қалаға бе­руіміз керек еді. Оның негізгі жо­басы солай. Бүгінгі таңда кіші жылу электр орталығының тек бу қазандықтары жұмыс жасап тұр. 380 градустық буға қайтадан су қосып, 110 градусқа түсіріп пайдаланып тұрмыз. Әлгі турбинаға бармай­ды. Негізінде турбинаға барған бу тоқ шығарып кетуі тиіс. Бірақ біздегі бұл агрегат басқа жүйемен жұмыс жасап тұр. Оның тоқ шығармай тұруының екі­үш се­бебі бар. Кезінде «Сантехпроект» мекемесі жасаған жобалық­-сме­талық құжаттарының кемшілік­тері болды. Сол жобаның ішінде екі-­үш нәрсе бекітілмей қалған. Мысалы, ол – электр энергия­сының коммерциялық есебінің жүйесі, энергетикалық-­телеме­ханикалық құралдар, сосын дис­петчерлік басқару жүйесі.  Біз тоқ шығарғасын міндетті түрде диспетчерлік байланыста болуы­мыз керек. Яғни, осыны бақылап отыратын «e.gov» деген ұлттық оператор бар. Сосын МРЭК де­ген аймақтық электр тораптық компания бар. Біз тоқ беретін болғандықтан тәулік бойы солар­мен үздіксіз байланыста болуы­мыз қажет. Сол жүйе енгізілмеген. Есептегіш құралдар қойылмаған. Байланыс жүйелері, тағы басқа бірқатар маңызды құрылғылар орнатылмай қалған. Сол үшін біз қайтадан жобалық­-сметалық құжаттама жасадық. Ол – сарапта­мадан өтіп, дайын тұр. Бюджеттен көмектесеміз деп жатыр. Сол ар­ман орындалса, алдағы жылы тоқ жүйесін іске қосып, мекемеміздің 2,7 МГВТ­-тық тоғын өндіріп, қажеттігін өтеп, пайдаланамыз. Қазір сол тоқты қомақты қаржы жұмсап, өзгеден сатып алып отырмыз. Сәл де болса артық тоқ өндіріп жатсақ, көршілес ме­кемелерге сатып пайдалансақ, өзімізге де, өзгеге де жаман бол­мас еді. Мекемеміздің ең бол­маса баяғыдан бері қордаланып қалған қарыздарын жабуға да, мекемедегі адам санын арттырып, жалақыларын сәл де болса өсіруге игі ықпал етер еді деп ойлаймыз. Жобалық-­сметалық құжаттары дайын. Бұдан қала әкімі де, об­лыс басшысы да толық хабардар. Тек қаржыға тіреліп тұр, – дейді «Өзен жылу» МКК директоры Бақытжан Өтеғалиев.

Мұратбай ҰЛЫҚПАН