Бұл - құбылыс қой

Президенттің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы, халыққа кезекті Жолдауы қоғам тіршілігінің барлық саласын түгел қамтып, дамудың жаңа мүмкіндіктерін ашып, оған айтарлықтай серпін туғызды. Мәселен, біздің өткен тарихымыздың айтылмай да, ашылмай да жатқан қырлары әлі де көп. Соның ішінде Алаш Үкіметін құлатып, оны құрған қайраткерлерді биліктен тайдырып, большевиктер үстемдік алған 1937 жылғы қатыгез қанды репрессияға дейінгі кезең ерекше сақтықпен зерделеуді қажет етеді. Өйткені бұл аралықта Алаш биліктен кеткенмен, оның алға қойған ұлттық мұраты мен арманы большевиктік ел билеудің шаужайына жабысып, білдірмей де, білдіріп те онымен қатарласа, қапталдаса бірге жүріп отырғанын жоққа шығаруға болмайды екен.

Қаңтардың 15-і күні Астанамыздың Қалибек Қуанышбаев атындағы академиялық драма театрының сахнасынан «Елім деп өткен  Ер  Жалау»  спектаклін көргеннен кейін мен осындай ойға келдім. Авторы, белгілі жазушы-драматург – Өтен Ахмет. Қош делік. Ал сахналаған «Ақ жол» ҚДП Маңғыстау облыстық филиалы жастар қанатының әуесқой жас әртістері – мектеп оқушылары, колледж студенттері. Режиссері де әуесқой, жастар қанатының жетекшісі, жас талант – Әлия Исаева ханым. Мәскеу атты орталық әбден күш алған, қазақ елі тарихындағы ең бір күрделі кезеңде Үкімет басқарған Жалау Мыңбайұлындай, оның сенімді серігі Сұлтанбек Қожановтай, еріксіз шетел асқан Мұстафа Шоқайдай кез келген менмін дейтін әртістің өзі жүрексінетін ұлы тұлғалардың рөлінде ауыздарынан емшек табы кеппеген жас балалар ойнайтынын білгенде, қазақта «Қолың көтере алмайтын шоқпарды беліңе байлама» деген мақал бар ғой, сол естеріне түскендей, зал толы көрерменнің ә дегенде іш тартып қалғаны рас. Алайда сахнадағы көріністер басталған бетте-ақ ол күдікті ойды бірден ыдыратты да жіберді. Сахнадан тар заманды, тар заманда қазақтың еркіндігі мен берекелі болашағы үшін жандарын шүберекке түйген кешегі ұлы тұлғаларды көрген көрермен кейіпкерлермен бірге толғанды, қиялымен үндесіп солармен бірге тар жол, тайғақ кешті, халыққа орны толмас нәубет әкелген уақыттың уланған ауасын бірге жұтты, запыран құсты.

Оқиға алғашқы астанамыз Орынбордан Ақмешітке (Қызылорда) ауысқан күннен Үкімет басқарған Жалау Мыңбайұлы төңірегінде өрбиді. Небәрі 37 жасында дүниеден өткен Жалаудың қысқа ғұмырында тындырған ісі қыруар. Бірақ спектакль авторлары қайраткердің өмірбаян ізімен кетпей, оның адами қасиеттері барынша ашылатын мәнді тұстарын алған. 1919 жылы Каспий теңізі арқылы Мұстафа Шоқайды шетелге шығарып салуы, өзі редактор болып «Ауыл тілі» газетін ашқанда, үлкен үміт артып Міржақып Дулатұлының оған өзімсіне мұң шаққандай болып хат жазуы, Мәскеуден арнайы жіберілген Ф.Голощекин Қазақстанда Кіші октябрь төңкерісін жасау керек, байлардың малын тәркілеп, ауылды ұжымдастыруға көшіруді тездету керек деп жаны шыға жаныққанда, Жалау Мыңбайұлы қарсы шығып қана қоймайды, намысына күйген сәтте шыдамай кетіп, оны аямай жұдырықтап та тастайды. Жалау рөліндегі Рамазан Таңсықбаев сырт келбетімен де, ішкі жан күйзелісін беру, сөз саптау мәнерімен де кейіпкеріне ұқсай білген. Оның Мұстафа Шоқайды шығарып саларда «большевиктен көмек болады деп қорықпай қалай келгенсіз, сіздің шетелде жүріп айтар сөзіңізді мұндағылар керек қылар деймісіз» деуі, ойындағысын бұлтақтамай тура айтатын жігерлі де қайсар,  бірбеткей жан екенін көрсетеді. Сұлтанбек рөліндегі Жұмағазы Ай- дар бой тұрқы шағындау болғанмен түр әлпеті кейіпкерінің біз білетін суретіндегі келбетінен аумай қалыпты. Сөйлей жөнелгенде, жүріс-тұрысына, қимылына сөзі сай келіп, іріленіп кетеді. Ойын аяқталғаннан кейін сахнаға көтерілген Сұлтанбек Қожановтың  немересі Светлана  Борисовнаның «алдымен атама сәлем берейін» деп, Сұлтанбек бейнесін сомдаған Айдар Жұмағазыны құшағына алып, бетінен сүйіп, көзіне жас алған сәті зал толы көрерменнің көңілін түгелдей толқытып жіберді, әрі Айдар Жұмағазының ойынына берілген әділ бағадай қабылданды. Мұстафа Шоқайды ойнаған Ғазиз Ізтұрғановты мен осыдан екі жыл бұрын осы сахнадан «Азаппен өткен өмір-ай» спектаклінде Ахмет Байтұрсынұлы рөлінде көрген едім. Байыптылығы, ойлылығы сүйсіндірген. Оның бұл жолғы ойынынан да ұлты үшін бойындағы бар қуатын сарқып беруге бекінген, ол үшін еркін көсіліп әрекет ететін ашық алаң іздеген, алдағыны болжай білген кемеңгер тұлға екенін таныдық. Жалаудың жары Күміс рөліндегі Нұргүл Бектұрсынова, ақын Иса бейнесін сомдаған Наурыз Қайырбаев, қыр қазағын бейнелеген Рақымжан Ізтұрғанов спектакльдің бас-аяғы жинақы, жұмыр, әсерлі шығуына өз үлестерін қоса білді. Осындағы Қара кісі – жалған ұранға құдайдай сеніп, біліп те білмей адасып сатқындық жолға түскен, ұлтын сүйген қазақ зиялыларының басына қара түнек орнатқан белсенділердің жиынтық бейнесі. Бұл күрделі рөлді жас театрдың талантты әуесқойларының бірі – Шәміл Кенже сомдады. Ойынның басынан аяғына дейін Жалау екеуінің екі түрлі көзқарас тұрғысынан шарпысуы спектакльдің тартысты, ширақ өтуінің кепілі болды. Бұған дейін де «Азаппен өткен өмір-ай», «Жұлынқұрт», «Ананың ақ сүті», «Әке өкініші» деген спектакльдер қойып, Маңғыстау аймағын сүйсінткен, Қостанай, Астана көрермендеріне де біршама танылып үлгерген жас режиссер Әлия Исаева бұл жолы да қиын тақырыпты жақсы игерген. Жалпы әуесқой әртістердің соңғы бір жылда тындырған ісіне кәсіби театрдың өзі қызыққандай. Филиалдың басшысы, жастардың ақылшы ұстазы Жаңбырбай Матаевтың айтуынша, осы аралық ішінде бұлар 20 мың адамды қамтыған 61 рет қойылым көрсетіпті. Ойын барысында музыка беру, жарық қою жағынан да ешқандай кінәрат байқалмады. Ойымды Алаш қайраткері Қошке Кемеңгерұлының тікелей ұрпағы, алаштанушы ғалым Қайырбек Кемеңгер сөзімен түйіндесем, «Жалау Мыңбайұлының қайраткерлік тағдыры жайында керемет спектакльді көрдік. Олар күрделі тақырыпты жақсы меңгеріп, образдарды кәсіби деңгейде сомдай білді. Драма соңында қара киімді, қара ниетті көлеңке төменде қалып, ақ киімді Ер Жалау өзінің лайықты тұғырына көтерілді».

Сахнаға шығып, көрермен алдында спектакльден алған әсерлерімен бөліскен ҚР Ардагерлер ұйымы төрағасының орынбасары Ө.Озғанбаев, Еуразия университеті жанындағы Алаш институтының жетекшісі, ғалым С.Аққұлұлы да жастардың өнердегі өрелі істеріне ақ тілек айтып, ризашылығын білдірді. Сонымен қоса ҚДП «Ақ жол» орталық кеңесінің хатшысы Сәбит Байдалы бірқатар азаматтарға Алаштың 100 жылдығы төсбелгісін табыстап, белсенді театр жастарын алғыс хатпен марапаттады. Қорыта айтқанда, үлкен кәсіби театрлар бата алмаған тақырыптарды игеріп, қалың көрерменнің көкейіндегі отансүйгіштік өр сезімдерін оята білген әуесқой жас әртістердің бүкіл елге үлгі боларлық бұл келелі ісі қайта жаңғырудың бір жарқын феномені – айтулы құбылыс деуімізге әбден лайық деп есептеймін.

Аманғали ШАМШАДИН

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.