Медиация қазаққа жат емес

Елімізде 2011 жылдың 28 қаңтарында Қазақстан Рес­пуб­ликасының «Медиация туралы» Заңы қабылданды. Бұл заң Қазақстан Республикасында медиацияны ұйымдасты­ру са­ласындағы қоғамдық қатынастарды реттеуді, оны жүр­гі­зу қағидаттары мен рәсімін, сондай-ақ медиатордың мәр­тебесін айқындап берді.  «Медиация» сөзі латын тілінен аударғанда "делдал", "екі тарапты мәмілеге келтіруші үшінші тұлға" деген мағынаны білдіреді. «Медиация туралы» заңға қол қойылуы және осы заңға байланысты елімізде жақын арада дауларды шешудің қосымша әдісі ретінде медиация тәсілі енгізілуінің басты мақсаты қылмыстық және азаматтық істер бойынша дауларды қарайтын судьялар жүктемесін азайту болып табылады. Көбіне сот шешіміне бір ғана тарап қанағаттанады, екінші тарап сот шешіміне риза болмағандықтан, істі апелляциялық, кассациялық және қадағалау сатыларында қайта қарауға өтініш береді. Атал­ған сатылардың әрқайсының өзінің уақыт мерзіміне байланысты істерді қарау бірнеше айға, ал кейбір жағдайларда жылға созылып кетеді. Медиацияны қарапайым тілмен айтқанда, бітімгершілік деп түсі­ну­ге болады. Яғни, қандай да бір мәселе бойынша арасында келіс­пеу­шілік туған жеке азаматтар не­месе заңды тұлғалар оны соттан тыс, өзара келісім жағ­дайын­да шеше алады. Екі арадағы ке­лісім медиаторлар арқылы жүзеге асырылады. Абай өзінің үшінші қара сөзінде: «Би екеу болса, дау төртеу болады. Оның мәнісі – тақ болмаса, жұп билер таласып, дау көбейте береді деген сөз. Өйтіп би кө­бейт­кенше, әрбір болыс елден то­лымды-білімді үш-ақ кісі билікке сайланса. Ол билерге даугер адам­дар қалмай, екеуі екі кісіні билікке таңдап алып, үстіне біреуді посредникке сайлап алып, біте берсе; егер оған да ын­ты­мақтаса алмаса, бағанағы үш би­дің біреуін алып, екі жеребемен сайлап алып жүгінсе, сонда дау ұзамай бітім болар еді», – депті. Медиатор – қазақ халқының ұлттық болмысына ең жақын ұғым. Адамдар арасындағы кейбір қақтығыстар қантөгіспен аяқталып та жатады. Мұндай жағдайда араздасқан адамдарды бітімгершілік жолмен татуластыру ең оңтайлы жол болып табылады. «Елдестірмек елшіден, жауластырмақ жаушыдан» дегендей, бүгінгінің билерінің араласуымен қырғиқабақтық жойылып, адамдар арасында тату-тәтті, жылы шырайлы қарым-қатынас орнап жатса, қоғамдағы ахуал да жақсара түсері сөзсіз. «Ұрыс тұрған жерде ырыс тұрмас» деп халқымыз айтқандай, ұрысты азайтсақ, еліміздің ырысы артары анық. Бітімгершілік арқылы екі жақтың мәмілеге келуі – қа­зақ­тың әлімсақтан келе жатқан би­лер сотындағы ең тура жолдың бі­рі. Ауыл-үй арасында мал да­уы, жер дауына байланысты ру­лы елдер арасындағы түрлі дау-дамайларды ара ағайынның ара­ласуы арқылы шешу – рулар ара­сын­дағы елдің бірлігін, жердің тұ­тастығын сақтап кел­ген. Бі­тіс­пес араздыққа бар­май, кісі өлі­мі­не соқтырмай қан­құйлы ауыр қыл­мыстардың ал­дын алуда ерек­ше рөл ат­қар­ғанын, Қазақ елі­нің құқық та­рихына зер сал­ған адам жақсы білуі тиіс. Ұсақ-түйек ұрлық-қарлық, ба­­рымта алу, жер дауы, же­сір дауының барлығын да ау­зы дуалы ара ағайындар би­лер сотына түсірмей-ақ, ке­мел­­дікпен шешіп, келісімге кел­­тірген. Ол емес, еларалық жан­­жал да, бітіспестей болып жау­ласқан көрші елдер де бі­тім­­гершілік арқылы келісімге ке­ліп, жайбарақат өмір сүру үшін «Су­­дың түбін шым бекітеді, дау­дың түбін қыз бекітеді» деген би­лер сотындағы прецеденттік ұс­таныммен бір-біріне қыз бе­ріп, қыз алысып, жаулықтың со­­ңын бауырдай тәтті құда-жег­жат­­тыққа айналдырған. Осы тұр­­ғыдан алғанда медиация, яғ­ни бітімгершілік – біздің ата-бабаларымыз Қазақ елі­нің дәс­түрлі құқығының не­гі­зінде мыңдаған жылдар бо­йы ұс­танып келе жатқан бі­тім­гер­ші­лік жолы. Ендеше, ме­диа­ция бүгінгі таңда тәуелсіз елі­міз­дің өркенді жолын жақсы қы­ры­нан дамытуға, оның саяси құ­қық­тық тұжырымдамасы мен баян­ды бағдарламаларына мін­сіз қыз­мет көрсететінін нық се­нім­мен айтуға әбден болады.

                                                            Жусупова Жаңылхан Талапбайқызы,

Маңғыстау облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі

мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы