Қарбыз құрамындағы нитратты үйде анықтаудың тәсілін білесіз бе?

©

Қазақта «Ауру – астан» деген сөз бар. Яғни деннің сау болуы үшін дұрыс тамақтана білу маңызды. Сондай-­ақ тағам қауіпсіздігін ескеру керек. Әсіресе, жаз мезгілінде астан улану оқиғалары жиілейді. Мұның бірден­бір себебі – бау­бақша өнімдерінің бақылаусыз саудаға өтіп кетуі. Оның үстіне мұндай өнімдердің көпшілігі сырттан тасымалданады. Қа­зіргі уақытта бақша өнімдері арасындағы қауын мен қарбыздан улану фактілері жиі кездеседі. Қарбыз­дар саудаға маусым айынан бастап түседі. Бірақ тұрғындар бұл кездегі қарбыздардың көпшілігі қауіпті екендігін есінде сақтағаны жөн. Өйткені ерте піскен қарбыз құрамында нитрат мөлшері шамадан тыс бо­лады. Мамандардың айтуынша, ең жылдам пісетін қарбыз сұрыптарының өзі шілде айының соңына қарай пісуі тиіс. Сондықтан қарбыз жеудің қолайлы уақыты – шілде айының соңы мен тамыз айы. Бұл – өнімнің нағыз пісетін уақыты. Әрі осы кезде жергілікті өнімдер де саудаға шығады. Тағы бір ескертетін жайт, ерте піскен жеміс-­жидектер мен көкөністерді тек қана арнайы дүкендер мен базарларда сатылған жағдайда тұтынған дұрыс. Себебі ол нысандарды қадағалау органдары үнемі тексереді.

Айта кетейік, нитратсыз бұл дақылдардың өсуі қиындау. Сол себепті де ша­руалар мұндай қоспаларды пайдалануға мәжбүр. Та­лап бойынша нитраттың негізгі жарамды көрсеткіші қауында – 90 мг/кг, қарбызда – 60 мг/кг болуы керек. Ал артық нитраттар бауыр, бүйрек ауруына, асқазанның қатерлі ісігіне, жүйке және жүрек­қан тамыр аурулары­на алып келіп, иммунитеттің төмендеуіне негіз болады. Қарбыздан уланған адамның 1­2 сағаттың ішінде қызуы көтеріліп, басы ауырады және жүрегі айниды. Мұндай жағдайда бірден дәрігерге хабарласқан жөн. Жедел ішек инфекцияларының алдын алу үшін бау­бақша өнімдерінің сапасы мен оның дұрыс сақталғандығына ерекше мән беру қажет. Нитраттар қарбыздан бөлек, қырыққабат, қияр, сәбіз және көкшөптерде де жиі кез­деседі. Өнімді көп және тез арада жинау мақсатында жеміс-­жидек пен көкөніске тыңайтқыштар қосылады. Оның бірі – азот қышқылының тұзы – нитраттар. Тыңайтқыштың аз мөлшері біздің ағзамызға өз зия­нын тигізбегенімен, олардың шектен тыс мөлшері өте қауіпті. Адам ағзасына түскен нитраттар тотығу үдерісінің нәтижесінде нитриттерге, яғни уға айнала­ды. Нитриттердің нитраттардан айырмашылығы, олар қан эритроциттеріне кері әсер етеді. Эритроциттердің құрамындағы гемоглобинмен нитриттер байланы­сып, метгемоглобин құрайды, бұл өз кезегінде отте­гін тіндерге тасымалдау қабілетін қиындатады да нә­тижесінде адам ағзасының оттегімен тыныс алуы на­шарлайды. Бұл, әсіресе, балаларға, егде жастағылар мен жүкті әйелдерге өте қауіпті. Сондай­-ақ нитраттар аллергияға себеп болып, қалқанша безін, зат алма­суын және орталық жүйке жүйелерін зақымдайды. Ал оның шектен тыс мөлшері улануға, кей жағдайда адам өліміне де әкеліп соқтырады.

Қарбыз құрамындағы нитраттарды анықтаудың бір­неше халықтық тәсілі бар. Егер өнімді қақ ортасынан бөлгеннен кейін бетінде ақ немесе сары талшықтар көзге көрініп тұрса, оны жеуге асығудың қажеті жоқ. Екінші тәсіл бойынша қарбыздың мәйегін алып, ыдыстағы суға салған жөн. Су алқызыл түске боял­са, бұл өнімнен мүлде бас тартқан абзал. Қарбыз бен қауындарды таңдау кезінде қателеспес үшін ең бірінші заңсыз ұйымдастырылған базарларда сауда жасамау­ды әдетке айналдыру керек. Сондай-­ақ қарбыздарды жол шетіндегі сауда орындарынан сатып алуға бол­майды, өйткені оларға автокөлік газдарының құра­мында болатын ауыр металдар тез жиналады. Мұндай қарбыздар түрлі жұқпалы ішек ауруына әкеп соқтыруы әбден мүмкін. Сатушыдан өнімнің қауіпсіздігін растай­тын құжаттарды сұрауды да естен шығармаған жөн. Алайда елімізде мұндай талаптарға назар аударатын­дар шамалы.

Бүгінде жеміс­-жидек сатушылар үлкен базарларды ғана емес, көп пәтерлі тұрғын үйлердің аулаларында, шағынаудандардағы көше бойында жағалап, ісін дөңгелетуді әдетке айналдырған. Олардың бар­лығында бірдей зертханалық тексеріс қағазы мен рұқсат құжаты жоқ десек те болады.

Тұтынушы үшін ең қауіптісі де – осы. Мұндай сауда орындарында қауын­-қарбыздың басым бөлігі жерде домалап жатады. Ал бұл сауда талаптарына мүлдем қайшы. Десек те, тұтынушылар құқығын қорғайтын мекеме жабайы сауда нүктелерінің барлығына бір­дей тексеру жұмыстарын жүргізе алмайды. Яғни тек шағым түскен орынға алдын ала ескерту беру арқылы ғана тексеруге мүмкіндік бар.

Тыңайтқыштардың күшімен өсетін қауын-­қарбыз­дардың болатынын сатушылар да жасырмайды. Бірақ сатушылар «дәріленген» өнімдердің көбіне сәуір-­ма­мыр айларында кездесетіндігін айтады.

Көкөніс, жеміс­-жидек пен бақшалық өнімдерді сатып алу кезінде олардың сапасы мен қауіпсіздігін растай­тын, құрамындағы нитраттардың деңгейін анықтайтын ілеспе құжаттарын сұраған жөн.

Өз денсаулығың­өз қолыңда!

Баян САТҚАНБАЕВА, Маңғыстау облысы қоғамдық денсаулық сақтау департаментінің тағам обьектілерін санитариялық-гигиеналық қадағалау бөлімінің басшысы

Көрнекі сурет сайттың архивінен

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.