Көнеден келе жатқан мереке бұл

© Сайт архивінен

Үш мың жылдан бері, тіпті одан да бұрынғы замандардан атап өтілетін Наурыз мейрамын Еуразияның, Азияның бірнеше мемлекеттері өзінің төл мерекесі деп біледі. Сондықтан ЮНЕСКО 2009 жылдың 30 қыркүйегінен бастап бұл мейрамды адамзаттың материалдық емес мәдени мұраларының тізіміне енгізіп, 2010 жылдың 10 мамыр күнінен бастап, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы 21 наурызды «Халықаралық наурыз күні» деп белгіледі.

Жазғы маусымның бастауында тұрған наурыздың әсіресе көшпелі халықтар үшін маңызы үлкен екені белгілі. Төрт түлік малдың жайымен қысты қыстауда өткізетін бабаларымыз күннің молаюымен бірге келетін наурызды ерекше құрметпен күткен. Сондықтан бұл күнді қазақ жұртының да төл мерекесі деуге толық қақымыз бар. Қазақстанда да ұлық мереке ресми түрде 21-23 наурыз аралығында үш күн ұдайы тойланады.

Ата-бабамыз ұлттық мереке ретінде тойлаған наурызға 1926 жылдан бастап кеңестік өкімет билігі тыйым салып, 62 жыл бұғауланып келген наурызымыз 1988 жылдан бастап қайта жаңғырып, жалпыхалықтық мереке ретінде сән-салтанатымен қайта қатарға қосылды.

Мақаланың басында «ежелден бері тойланып келеді» деген сөздерді бекер айтқан жоқпыз. Оған бүгінгі күні Қытай дереккөздерінен табылған түркілердің көктемнің басында ұлы жиын ас беріліп, ата-бабасын еске алып, арты мерекеге ұласатыны туралы деректері негіз бола алады. «Бұл дәстүр қазақ тайпалары арасында өте ерте замандарда, бері салғанда бұдан 3500-4000 жыл бұрын қалыптасқан және парсыларға өтіп, солар өзгерткен атау дінисламмен бірге кейінірек елге тараған деп айтуымызға негіз бар» дейді түркістандық тарих зерттеушісі Оңғар Нақып.

Ғұндардың наурызды тойлап, тау басына шығып, таң шапағын қарсы алып, тілек тілегені туралы аңыз да кездеседі. Ежелгі Тәңірқұтына табынған алтайлықтар бұл мерекені 10-15 мың жылдан бері тойлап келе жатқаны да аңызға арқау болыпты. «Аңыздың түбі – шындық» екенін ескерсек, наурыз мейрамының түпкі бастауы тым тереңге кететінін байқауға болады.

Наурыз мейрамы туралы аңыздардың бірінде «наурыз айының 21-інен 22-сіне қараған түні Даланы Қыдыр аралайды» десе, екіншісінде Наурыз адам аты, ол Нұх пайғамбардан соң 300 жыл кейін туған делінеді. Сол кісі наурыз мейрамы жер дүниені топан су баспас бұрын да тойланған деп, мерекені өз замандастары арасында қайта жаңғыртыпты-мыс. Ахмет Байтұрсынов осы аңызды «Нұқ пайғамбардың кемесі Қазығұрт тауының басына тоқтаған күн күн мен түннің теңелуіне тура келіпті. Сондықтан осы күн той басы, немесе жыл басы ретінде тойлау рәсімге айналған» деген пікір білдіреді.

Заман ағымына, саяси жағдайларға байланысты бірде көмескіленіп, бірде жаңғырып отырған Әз-Наурызды Бату хан билеген Алтын Орда халқы жалпыхалықтық мемлекеттік мереке есебінде тойлаған көрінеді.

Алаштың Әлиханы «Айқап» журналында сонау 1916 жылы наурыздың шумерліктер қолданған күнтізбеде белгіленген күн екенін, кейін ол күнтізбені парсылар иеленіп, «Жаңа күн» деген атаумен тойлағанын айтыпты.

Бүгінгі адамзат өркениеті қолданып отырған Жаңа жылдық кестеге (1 қаңтар) қарағанда, 22 наурыздың астрономиялық дәлдігі сәйкес екені де ертеден белгілі болған. Заман өзгерген сайын жаңа жыл кестесі де өзгеріске ұшырап отырған, бірақ жаңа өркениет орнаған соң наурыз мейрамы ресми түрде жыл басын білдіретін статусынан ажырап қалғанмен, мейрам ретінде өз күшін жойған жоқ.

Қазақ елі де ата дәстүрімен төл жаңа жылын 14 наурыз Амал күнінен – 22 Наурыз мейрамына дейін тойлап келеді. Тәуелсіздік алып, ежелгі дәстүрлерін жаңғыртып, ұлттық құндылықтарын ұлықтау үстіндегі елмен бірге ежелден бүгінге жеткен ұлық мереке - Наурыз мейрамы жасай бермек!

Ү. ШОҢАЙҚЫЗЫ

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.