Маңғыстаулық шаруалар түйе сүтінен жасалған сырмен әлемді қалай таң қалдырды?

Маңғыстаулық шаруа Александра Григолова мен Никита Кобзев 3 жылдан бері Ақшұқыр ауылында сыр дайындаумен айналысады. Шаруа қожалығы алғаш құрылғанда мұнда үш ешкі ғана болған еді. Қазір олардың саны жүзден асып отыр. Ешкі сүтінен сыр, йогурт, ашытылған сүт өнімдері, балаларға арналған ірімшіктер дайындалады. Таяуда олар түйе сүтінен сыр жасау тәжірибесін қолға алды. Ал жақында Францияда өткен халықаралық сайыста үздік деп танылды, деп хабарлайды mangystaumedia.kz.

Ақтау қаласынан 20 шақырым қашықтықта орналасқан шаруашылықта нубиялық, альпілік ешкілер және ламанч тұқымдары өсіріледі. Мұнда малдардың негізгі бөлігін альпілік ешкілер құрайды. Себебі, олар Маңғыстаудың құрғақ және ыстық климатына өте төзімді. Сонымен бірге, ешкілер мол сүт береді және ірімшікке қажет май мөлшері көп.

«Біздің шаруашылықтағы ешкі ұстайтын қора 120 орынға лайықталған. Қазір қолда 103 бас ешкі бар. Әдетте ешкілер қыста буаз болады. Ал біз олардың төлдеуін қарашаның басында күтеміз. Сол кезде лақтардың саны өте көп болады әрі оларды бөлек жайда ұстаймыз. Кейбір лақтардың туғаннан кейін 10 күнге жетпей алып кетеді. Сол уақытта 67 ешкі туып, қолда 17 лақ болды. Лақтар әдетте сүтті енелерден алынады. Себебі, мұндай қасиетті олардың төліне дариды. Бірақ бізде ешкілердің бәрі бірдей сүтті көп бере бермейді. Негізінен ешкілерді асыл тұқымды өсіру үшін үй шаруашылығына апарады. Біз ешкілерден пайда табу үшін сатпаймыз. Егер олар сатып алғысы келсе, оны бір қап жүгері үшін береміз. Ал ешкілерді сатамыз. Бізде оларды алу үшін алдын ала жазылуға мүмкіндік бар", - дейді Александра Григолова.

Шаруашылықтағы алғашқы үш ешкі фермаға 2017 жылы әкелінді. Олардың сүтті болғаны сонша, бастапқыда өнім тегін таратылды. Бірақ барлық санитарлық ережелерді зерттеп, сүтті сүзу және құю үшін цех құрып, оны сату үрдісі қолға алына бастады. Алайда 2020 жыл барлық жерде карантин басталып кетті.

«Бастапқыда біз 60 ешкі сатып алдық. Сонымен бірге, шаруашылық құру үшін құрылыс материалдарына тапсырыс бердік. Алайда наурыз айында еліміз бойынша карантин басталды. Ал ешкілер еліміз бен Ресей шекарасында қалып қойды. Біз орасан зор құрылыс материалдарымен далада қалдық. Барлығы үйде оқшауланғанда болашақ кәсіп иелері фермада болдық. Сол кезде бізге Өзбекстаннан келген үш құрылысшы көп көмек көрсетті. Жұмыссыз және баспанасыз қалған олар уақытында елдеріне кете алмады. Сөйтіп, бізбен бірге ферма салды. Содан кейін құжат жағынан көмектесіп, елдеріне аттанды. Ал шекарадағы ешкілеріміздің жыры 5 айға созылды", - дейді Александра Григолова.

Карантин кезінде көптеген халықаралық мектептер онлайн оқытуды қолға ала бастады. Барлық ниет білдірушілерге қашықтан оқуға мүмкіндік берілді.

"Мен Францияға барып оқи алмадым. Содан кейін онлайн режимде оқуға тамаша мүмкіндік болды. Ия, бұның бағасы арзанға түскен жоқ. Бірақ мен негізгі білімсіз ештеңе істей алмайтынымды түсіндім. Оның үстіне, бастапқы дереккөзге бару керек болды. Ал Франция - ірімшік өндірісінің негізін қалаушы ел. Оның үстіне ешкі сүтінің ірімшіктері бойынша ең жақсы өнімді шығарып отыр. Технолог екеуміз бәрін ұсақ-түйекке дейін жұмыс істедік. Мен камера орнатып, қажет нәрсенің бәрін сүтпен жасадым. Бірақ менің әрбір қадамымды мұғалім бақылап отырды. Ол қасында отырғандай болды", - дейді ірімшік жасаушы шаруа.

Ешкілерді фермаға әкелген кезде Ақтауда қатаң карантин енгізілді. Бұл уақытта барлық табиғи сүт жоғалып кетті. Одан басқа өнімдер жасау туралы сөз болған жоқ. Қыста ешкілер лақтап, сүт көп болды. Содан кейін сүтті өңдеу туралы мәселе туындады. Сонымен қатар, тасымалдауға және сақтауға ыңғайлы өнім қажет болды. Бұл ретте ірімшік өндіруге өте ыңғайлы жағдай туындады.

"Франциядан кейін мен ресейлік онлайн курстарды оқыдым. Бүкілресейлік май және ірімшік ғылыми-зерттеу институтына арнайы бардым. Ірімшік жасаушының ресми куәлігіне қол жеткіздім", - дейді Александра Григолова.

Қазір Александра күйеуі Никитамен бірге ірімшіктің 12 түрін шығарып отыр. Оның ішінде түйе сүтінің үш түрлі ірімшігі бар. Айтпақшы, қазір әлемде мұндай ірімшік жасаудың бес технологиясы бар және олардың барлығы жеке кәсіпкерлерге тиесілі. Қазіргі уақытта қазақстандық түйе ірімшігіне патент дайындалып жатыр.

"Маңғыстауда түйе сүті көп. Бірақ біз тек шұбат, құрт және балқаймақты ғана көреміз. Бұдан басқа ештеңе шығармайды деген түсінік бар. Мен ойлана келе, ақпарат іздей бастадым. Әл-Фараби университетінің ғалымдарымен байланысқа шықтым. Бізде ерекше түйе сүті мол. Оның құрамында 25-тен астам микроорганизм бар. Бірақ мұның бәрін бір-біріне ештеңе кедергі келтірмейтіндей етіп қосу керек болды. Сегіз ай бойы мен осы технологиямен жұмыс істедім. Бұл орайда көп рет сүтті тек бұзып алып отырдық. Кез-келген басқа сүт піседі, ал түйе сүті біраз уақыттан кейін шұбатқа айналады. Ал ірімшіктің басқа түрлерін өндірудегі сияқты іс жүзінде пайда болмайды. Сондықтан сүтті көптеген параметрлер бойынша мұқият таңдау керек. Өңдеу технологиясын реттеп, барлық компоненттерді дәл таңдау керек. Менің барлық күш-жігерім бекер болған жоқ", - дейді Александра Григолова.

Франциядағы "Mondial du fromage" әлемдік ірімшік жасаушылар байқауы спортшыларға арналған Олимпиадамен бірдей. Мұнда қатысушы шаруалар ешкі мен түйе ірімшіктерін әкелді. Соңғысы нағыз сенсация тудырды. Әр түрлі ірімшіктерге қаныққан еуропалықтар бұл ірімшіктің өте ерекше және дәмі ешқайсына ұқсамайтынын атады.

"Бұл өнім сары маймен салыстырылды. Мен балқаймақты ірімшіктің негізі ретінде алдым. Мен балқаймакта өте жақсы үйлесетін түйе сүтінің тәттілігі мен тұздылығын ірімшікте де осындай комбинация болғанын қалаймын. Көбісі оның қуырылған жаңғақ, тұздалған карамель сияқты екенін айтты. Олар жаңа шөптің дәмін сезінді, мен оны дала дәмі деп атадым. Ірімшіктердің күрделілігі - дәмі көп қырлы және біртіндеп ашылуы керек", - дейді Александра Григолова.

Қазақстандықтар халықаралық байқауда ірімшіктің бұл түрін алғаш болып ұсынды. Шынында да, Қазақстан (және ол бүкіл Орталық Азияның атынан шыққан) өзін алғаш рет жариялап отыр.

"Қазақстан бұған дейін аталған сайысқа бірде-бір рет қатысқан жоқ. Еліміздің бірінші өкілі ретінде маған өндіруші ретінде қатысуға ғана емес, сонымен қатар, делегация құруға да рұқсат етілді. Мен ірімшіктердің сапасына күмәнім жоқ деген қазақстандық бес шаруаға ұсыныс жасадым. Ірімшіктердің ең жоғары деңгейі екенін халықаралық ірімшік жасаушылар гильдиясының инспекторы да растады. Кейін ол қорытындысын беріп, бізге шақыру жіберді. Бірақ тек бізбен бірге Абай облысының өндірушісі ғана бара алды. Ал Ақмола облысының шаруасы өз ірімшігін бізден беріп жіберді. Қалғандары неліктен бармағаны мен үшін әлі жұмбақ. Ия, бұл қымбат, біз өз қаражатымызды жұмсадық және демеушілер көмектесті. Бірақ бұл соған баруға тұрарлық еді, - дейді шаруа.

Көмек болмаса ірімшік жасаушы шаруалар сайысқа бара алмас еді. Олар аймақтың барлық ірі компанияларына, соның ішінде мұнай өндіруші мекемелерден демеушілік көмек сұрап, хат жолдады. Алайда олардың ешқайсысы біздің хаттарға жауап бермеген.

"Бізге тамақ өндіру саласына мүлдем қатысы жоқ адам көмектесті. Бұл "Кеме жабдықтары және сервис" компаниясының бас директоры Дмитрий Донской еді. Сондай-ақ, "Adamant" ресурстық орталығының негізін қалаушы Шолпан Түсіпбекова мен Маңғыстау облысының әкімі Нұрлан Ноғаев көп қолдау көрсетті. Шілде айында ол біздің фермаға арнайы келді. Өндірісті қарап, қандай көмек қажет екенін сұрады. Мен оған Францияға конкурсқа баратынымызды айттым. Және ол көмектесті. Бізді қолдағандардың барлығына үлкен алғыс!"- дейді Александра.

Айта кетейік, Қазақстаннан барған екі өндірушінің де еңбегі еленіп, күміс және қола медаль иеленді. Маңғыстау түйе ірімшігі "аралас және басқа сүттен жасалған ірімшіктер" санатында ұсынылды. Бұл номинацияда елуден астам қатысушы болған. Оны тек Франциядан келген қой мен сиыр сүтінен жасалған ірімшік қана басып озды. Конкурсқа барлығы 56 елден 1600 ірімшік ұсынылған еді. Оларды 250 төреші бағалады. Александра сонымен қатар қазылар алқасы ретінде қызмет еткен. Жартылай қатты сиыр сүті ірімшіктерін бағалады. Келесі жылы ол тағы да ірімшік сарапшыларының байқауына қатысуды жоспарлап отыр.

"Бізді келесі жылы да сайысқа қатысып көргіміз келеді. Өйткені Орталық Азия - ірімшік өндірісі үшін әлі ашылмаған аймақ. Еуропалықтар мұнда қандай әлеует бар екенін және бізден не күтетінін біле бермейді. Айтпақшы, бізді – Қазақстаннан келген үш өндірушіні халықаралық ірімшік жасаушылар гильдиясына салтанатты түрде қабылдады. Бұл ірімшік әлемінің элитасы, сондықтан мұндай мойындау біз үшін күтпеген жаңалық болды», - дейді шаруа.

Байқауда маңғыстаулық ірімшік жасаушыларға түйе ірімшігін Еуропаға, Бразилияға, Парсы шығанағы елдеріне және Жапонияға экспорттау бойынша 14 ұсыныс түскен.

"Әрине, бұл үшін сапалы шикізат және өндірістік база қажет. Егер шикізатқа қатысты мәселелер болмаса, онда еуропалық стандарттарға сәйкес келетін жабдыққа қатысты сұрақтар бар. Ол үшін үлкен қаражат қажет. Біз несие алмаймыз. Сондықтан біз инвестиция тарту нұсқаларын қарастырамыз. Жалпы, менің стратегиялық мақсатым - оқыту. Қазақстанда сүт өндірісін көтере алатын кадрлар пайда болғанын қалаймын. Бізде мал шаруашылығы және бизнес тарапынан база бар. Барлық жағынан білімді мамандар болған кезде, сүт өндірісі де дамиды. Өндірістік-оқу базасын құрғым келеді".

Александраның айтуынша, технолог студенттер ескірген бағдарламалар бойынша оқытылып жүр. 10 жыл бұрын ірімшік жасауда қолданылған нәрсе ендігі жерде мүлдем өзекті емес. Сондықтан халықаралық сарапшыларды шақыру қажет деп санайды.

"Маған жазда технологиялық университеттің студенттері келді. Кейбіреулері менің не айтып тұрғанымды түсінбеді. Олар ашық өндірісте қолданбайтын ескі оқулықтар бойынша білім алып жүр. Олар сүт технологтары ретінде дайындалуда. Бірақ Қазақстанда қанша зауыт және қанша түлек бар? Және олар қандай біліммен дайындалады. Мен жұмыс барысы туралы айта бастағанда олар таңданып, бұл туралы ештеңе білмейтіндерін айтады. Халықаралық сарапшыларды шақырып,шын мәнінде сапалы маман алу үшін студенттерге заманауи барлық нәрсені беру керек. Біздің Қазақстанда кадр тапшылығы тапшылық жағдайында түр. Арасында өзін-өзі оқытатындары да бар. Сүтпен үнемі жұмыс істеу зауытта батырмаларды басу емес. Мұны тек қолөнер өндірісінде жұмыс істеу арқылы игеруге болады. Сіз барлық механиканы көруге болатын шағын өндірістерден бастауыңыз керек".

Осы жазда фермерлер отбасы ешкі сүтінен жұмсақ сүзбе өндіруге мемлекет грантын жеңіп алды. Енді оны өндіру үшін жақында қажетті жабдық жеткізілетін болады.