Қуғын-сүргін құрбандары ақталады

Маңғыстау облысы әкімдігі жанындағы саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау бойынша алғашқы комиссия отырысы өтті. Жиынға облысқа белгілі азаматтар мен жауапты мамандар қатысты.

Алғашқы сөз кезегін алған «Маң­ғыстау облыстық ішкі сая­сат бас­қар­масы»басшысының орын­басары Нұртас Сали саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау мәсе­лелері жөніндегі жұмыс барысымен таныстырды.

«Өздеріңізге белгілі, Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 24 қарашадағы №456 Жарлығымен сая­си қуғын-сүргін құрбандарын толық ақ­тау жөніндегі мемлекеттік комиссия құ­рылған болатын. Осы шыққан қаулыны басшылыққа ала отырып, Маңғыстау об­лысының мәдениет, тілдерді дамыту және архив ісі басқармасы жанынан жұмысшы тобы құрылды. Топтың құрамына өлке­танушылар, тарихшылар, ғалымдар, ар­хив қызметкерлері енгізілді. Сондай-ақ сая­си қуғын-сүргін құрбандарының жә­не одан жапа шеккендердің санаттары белгілен­ді. Сонымен бірге бүгінгі таңда «Рухани жаңғыру» өңірлік жобалық офисін өз алдына бөлек мемлекеттік коммуналдық кәсіпорын ретінде қайта құрылымдап, штат санын көбейту жұ­мыстары жасалуда. Осыған орай атал­ған мекеме ішінен саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақ­тау мәселелеріне қа­тысты жұмыстарды үйлестіріп отыруы үшін арнайы штат беріліп, жобалық офис жасақталатын болады», – деді Н.Төребекұлы.

Саяси қуғын-сүргін құрбандарының және одан жапа шеккендердің санаттарына «Алаш» халықтық-патриоттық жә­не демократиялық қозғалысы мен пар­тиясының мүшелері, жақтастары мен тілеулестері, «Қазақ буржуазиялық ұлт­­шылдығы» жә­не «ұлтшыл» деп ба­ға­ланған ұлттық шы­ғармашылық, ғы­лы­ми элита, мемлекеттік қызметкерлер, «Адайды құтқару тобы» деп аталған жал­ған айыппен сотталғандар, қазақ хал­­­­қының азаттығы мен Қазақстанның тәуелсіздігі үшін күрескен басқа қоғам­дық-саяси қозғалыстар мен ұйымдардың қатысушылары, іс-әрекеті саяси тұрғыда бағаланған, жекелеген қаһармандар, байларды тәркілеу науқанында сотталған­­дар және олардың отбасы мүшелері, туыстары, 1931 жылы халықтық көтерілістен зардап шеккендер, дінге қызмет еткені үшін саяси қуғын-сүргінге ұшыраған дәстүрлі дін өкілдері, 1939–1945 жылы Германияда, Финляндия мен басқа да Еуропа елдерінде тұтқында болғандар, диктаторлық режимге сай соғыстан кейін қамауға алынған қазақстандық әскери тұтқындар, концлагерьлердің барлық қиындығы мен азабын бастан кешкендер, тылда еңбек ету кезінде жаламен ұсталғандар, «Бандылық құрылымның қатысушылары», «шпиондар», «отанды сатқандар», «диверсанттар» деп аталғандар, 1986 жылы ұлт-азат­тық қозғалысқа, 1989 жылы Жаңаөзен кө­терілісіне қатысушылар, қатысты жа­зық­­сыз сотталғандар, өзінің шыққан те­гіне, қызметінің түріне байланысты аза­­мат­тық құқықтарынан, ең алдымен сай­­лау құ­қығынан айырылған адамдар да жат­қызылады.

Қазіргі таңда саяси қуғын-сүргін құр­бандары мен зардап шегушілерге қа­тысты құжаттар іздестірілуде.

«Екінші тоқсаннан бастап Атырау, Ақтөбе, Орал, Алматы қалаларындағы облыс­тық архивтерден саяси куғын-сүргін құр­бандарына қатысты мә­лі­меттерді іздес­тіру, зерттеу, жинақтау жұмыстарын бастаймыз. Қазіргі таңда құрбандарға арналып әлеуметтік желі­лерден парақша ашылды. Обылыстың мемлекеттік архив қорларынан саяси қуғын-сүргін құрбандары мен зардап шегушілерге қатысты құжаттарды анықтау, жинақтау жұмыстары басталды. 2007 жылы Маңғыстау облысының мұрағаттар мен құжаттама бөлімінің қолдауымен Маңғыстау облысының мемлекеттік мұ­рағаты «Маңғыстаудың азалы жылдары» атты құжаттар жинағын жарыққа шы­ғарылды. Кітап ХХ ғасырдың 20-40-шы жылдарындағы қуғын-сүргін құрба­ны бол­ған маңғыстаулықтар жөнінде. Кі­тап­қа 75 құрбанның суреті және 170 құрбан­ның аты, тегі сонымен қатар сайлау құқықтарынан айырылған адамдардың тізімі енгізілген. Алдағы уақытта саяси қуғын-сүргін құрбандарының тізімі қайта басылып шығарылады және мә­ліметтер нақ­тыланатын болады. Дауыс беру құқы­ғы­нан айырылғандар тізімі де қайтадан қа­растырылып, мәліметтер нақ­тыланып жатыр. 1994 жылғы «Маң­ғыстау» газетінің №48, 49, 50 нө­мір­ле­рінде жарияланған «Жазықсыз жазаланып, ақталғандар» атты қуғын-сүргін құрбандарының тізімін қайта басып шы­ғарып, мәліметтері нақтылануда. Об­лыстық мемлекеттік архивке әлеу­мет­тік желіде ашылған парақшаны көріп, өз аталары жөнінде мәлімет іздеген адам­дардың алды хабарласа бастады. Құр­манова Нуржан Балабаевна деген аза­матшадан атасы Избанов Аққозы жөнінде мәлімет түсті. Избанов Аққозы 1905 жылы Форт-Александровскийде ту­ған. 1937 жылы Түркістанда жұмыс жа­сап жүрген жерінен тұтқынға алынған, 1938 жылы атылғаны туралы, 1958 жы­лы ақталғандығы жөнінде хабар келген, бірақ дәлел болатындай құжаттар жоқ. Ұрпақтары жерленген жерін іздеуде. Сондықтан алдағы уақытта мұндай деректерді іздестіруді жалғастыра беретін боламыз»,– деді «Маңғыстау облысының мемлекеттік архиві» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің басшысы Минара Сәдімекова.

Жиын барысында комиссия отырысына қатысушылар білген, көрген деректерін ортаға салып, ақтау жұмысына белсене кірісті.

Айгүл ОРЫНБАЕВА