АИТВ-ны алдын алу және оған қарсы күрес

АИТВ инфекциясын ерте диагностикалау АИТВ жұқтырған адамдарды сапалы емдеу мен өмір сүру ұзақтығын арттыру үшін өте маңызды. Серологиялық әдістерден бөлек (яғни антиденелерді анықтау) вирустың ДНҚ мен РНҚ-ны анықтауға болатын АИТВ-ны тікелей анықтау әдістері бар. Соның бірі – ПТР әдіс диагностикасы. Бұл әдіс туралы Қазақ дерматологиялық және инфекциялық аурулар ғылыми орталығының зертхана дәрігері Гүлзия Сүйебаева толық әрі ашық айтып берді.

- Гүлзия Асқарқызы, ғасыр дерті саналатын АИТВ-ны анықтау үшін қолданатын дәл әдістер бар дедіңіз. Бұл әдіс туралы айтып берсеңіз...

- ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі орталықта "вирустық жүктеменің" ПТР әдіс диагностикасы АИТВ-мен өмір сүретін адамның денсаулық деңгейін анықтаудың басты көрсеткіші және инфекциялық ауруларды диагностикалаудың өте дәл әдісі болып табылады. ПТР әдісі АИТВ–инфекциясын ерте диагностикалауда, күмәнді байланыстан кейін 2-3 аптадан соң қолдануға болады. Негізінен, ПТР диагностикалық әдісі АИТВ-ны сенімді растауға немесе жоққа шығаруға мүмкіндік бермейтін жағдайларда қолданылады. Полимеразды тізбекті реакция (ПТР) — сынамадағы ДНҚ фрагменттерінің аз концентрациясын жоғарылату әдісі, бұл нуклеин қышқылымен бірқатар манипуляциялар жасауға мүмкіндік береді: мысалы, фрагменттерді біріктіру, мутацияны енгізу және т.б. ПТР әдісі биологияда, криминалистикада, экологияда қолданылады, бірақ көбінесе медициналық тәжірибеде жиі кездеседі. Оның көмегімен ауруларға диагноз қойылады, ата-аналықты орнатады, гендерді анықтап, клондайды. Полимеразды тізбекті реакция 1985 жылы ашылды, бұл ДНҚ полимеразасын бірнеше рет қатарынан екі есе көбейту арқылы ДНҚ-ны күшейтуге мүмкіндік берді. Бастапқыда ПТР өте ыңғайсыз, ұзақ және қымбат әдіс болды, бірақ 1986 жылы реакцияда олар термофильді бактериялардың ДНҚ полимеразасын қолдана бастады (олардың арасында, мысалы, taq полимеразасы бөлінген Thermus aquaticus), олар көптеген күшейту циклдеріне төтеп бере алады. Жұмыс алаңы амплификатордан (термоциклерден), ПТР-бокстан, микроцентрифугадан, вортекстен, автоматты мөлшерлегіштерден, нәтижелерді зерттеуге арналған гель-құжаттама жүйесінен және оларды визуалдауға арналған гель-электрофорезден, сондай-ақ ұштықтар, штативтер, пробиркалар сынды қосалқы материалдардан тұрады.

- ПТР әдісінің қандай артықшылықтары мен ерекшеліктері бар?

- Жоғары сезімталдығы - бұл фрагментте дәйектілік өте сирек кездесетін жағдайларда да жұмыс істейді. Көпбейінді - әдіс барлық салалар мен бағыттар үшін бірдей, сондықтан да өте ыңғайлы. Ерекшелігі - белгілі бір агентті көптеген микроорганизмдердің қатысуымен де анықтауға мүмкіндік береді, оның көмегімен генотиптеу жүргізуге болады. Әр түрлі биоматериалды қолдану мүмкіндігі - науқастың биоматериалдары ғана емес, сонымен қатар молекулалары бар субстраттар — топырақ, су, шайындылар және т.б қолдануға болады. Сондықтан ПТР криминалистикада өте тиімді. Жылдамдығы - культуралық жұмысты орындау қажеттілігінің болмауы зерттеу басталғаннан нәтижеге дейінгі уақытты 4-5 сағатқа дейін қысқартады.

- Ал ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі орталықта ПТР әдісін қолдана ма?

- ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі орталықтың медициналық зертханасында вирус жүктемені анықтау және инфекцияны диагностикалау үшін ПТР жабдықтарының екі түрі бар. Бірі - Rotor-Gene Q Mdxplex Platform 2017 жылы орнатылды, екінші ПТР жабдығы - ExiStation TM / Bioneer 2021 жылдың қазан айында орнатылды. ПТР жұмысы тест жүйесінің ішкі бақылауларымен, сондай-ақ СиДиСи (АҚШ) және ФСВОК(Ресей) бағдарламалары бойынша Қазақ дерматология және инфекциялық аурулар ғылыми орталығының Референс зертханасының Сыртқы бақылауларымен бақыланады. Екі жабдық та жұмыс істейді және талдау нәтижелерін дұрыс береді. 2018 жылдан бастап зертханада "Д" есебінде тұрған АИТВ бар адамдар үшін вирустық жүктемені анықтау бойынша зерттеулер жүргізіледі. Вирустық жүктеме - қандағы вирустың мөлшері, вирустың қан миллилитріндегі көшірмесімен өлшенеді. Жоғары вирустық жүктеме дегеніміз - қанда вирустың көп мөлшері бар екенін және ол вирус тез әрі белсенді көбейіп жатқанын білдіреді. Вирустық жүктеменің күрт өсуі аурудың асқынып кеткенін көрсетеді. 2020 жылы вирус жүктемесіне 638 талдау жасалды, ал 2021 жылы 993 талдау жасалды. Вирус жүктемесінің нәтижелері бойынша, дәрігерлер АИТВ бар "Д" есебінде тұрған науқастардың иммундық жүйесін ұстап тұру үшін вирусқа қарсы дәрілерді тағайындайды.

Х. ОРЫНБАЙҚЫЗЫ

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.