«Өткенім үшін өкінемін...»

Есімі өзгертілген кейіпкеріміз Айман деструктивті діни теріс ағымды ұстанушылардың ортасында 6 жыл қамауға бергісіз өмір сүріпті. Ол салафизм ағымдағылардың өз ортасында қандай екенін жасырмай әңгімелеп, олардың шын бет-бейнесін ашып берді...

– Айман, ата-баба жолынан айнып, адас­­қан ағым жетегінде кеткен қаракөз әпке-қарын­дастың қатарында сіз де бол­дыңыз. Ата діннен безіп, ағым қуалап, дәстүрден аттап жүріп, үйірге қайта қо­сылдыңыз. Оған да «Шүкір» делік. Енді сол өткеніңізден өзгелер сабақ ал­са жақ­сы. Адасу неден басталды?

– Иә, білместікпен басымды тау-тасқа ұр­ға­ным рас. Өзіңіз айтқандай, үйірге қосыл­ғаным үшін Құдайға тәубә! Мен намазды 15-16 жасымда ағам­ның таныстыруымен Ха­нафи мәзһабымен на­маз оқитын бір ападан үйренгенмін. Бірақ үй­дегілер намаз оқып, орамал тағуыма қарсы болды. Сосын күйеуге шығуға мәжбүр болдым.

– Күйеуіңізбен қалай таныстыңыз? Таныс­қан кезіңізде намаз оқитын ба еді?

– Интернет арқылы таныстым. Ол кезде ол да намаз оқып бастағанына көп болмаған, діни білімі жоқ еді. Сөзіміз жарасып, отау құрдық. Ол кезде ол да Ханафи намазымен оқып жүрді. Біраз уақыт өткеннен кейін өзгере бастады. Себебі көрші­ле­ріміз сәләфи ағы­мының өкілдері болды да, соның ықпалында кетті. Бірақ маған ештеңе айтпайтын. Мен тек үйде балаларға қарап отырдым. Кейін үшінші балама аяғым ауырлап, ауруханада жат­қа­нымда ғана оның ұсталғанын естідім.

– Кімнен естідіңіз? Нақты қандай себеппен ұсталды?

–Ауруханада жатқанымда күйеуімнің туыс­тарынан естідім. Атырау қаласында болған терактіге қатысы болғаны үшін және «жи­һадқа» барамыз деп дайындалғаны үшін ұсталды.

– Ол оқиға туралы жалпы білесіз ба?
– Мен оны кейіннен білдім. Сирияға кету мақ­сатында қаражат пен адамдар жинап, кетейін деп жатқан кезінде әшкере болды. Бір үйде жиналып, жоспар құрып отырған кезде құқық қорғау ор­гандарының арнайы опера­циясы ұстады. Араларында кәдімгі үлкен атыс болған. Өлгені өліп, қал­ғаны құрыққа ілінген. Оның ішінде менің күйеуім де бар. Кейін соттың үкімімен 12 жылға сотталды.

– Одан кейін сіз қайда қалдыңыз? Қалай күн көрдіңіз?
– Одан кейінгі өмірім өте қиын болды. Үш баламен жалғыз басты ана атандым. Басымызда үй болмады. Қолымда құн­дақтаулы бала болған соң жұмыс та жасай алмадым. Өзімнің әке-ше­шемнің көмек­те­сетін жағдайы жоқ еді. Бауыр­ларымның да өз отбасы бар. Туысқанда­рымнан осындай жағ­дай басымнан өтіп жатқаны үшін ұял­дым... Сол кезде маған салафизм ағы­мын­дағы кү­йеуімнің жақтастары хабарласып, көмек­тесті. Үй берді. Менің басқа барар жер, басар тауым бол­мағасын, шарасыздан сол жаққа барып тұрдым.

– Ол қандай орын? Сізден басқа кімдер тұрады ол жақта? Қанша уақыт тұрдыңыз?
– Ол жерді сәләфизмнің ордасы деп айту­ға болады. Сырты қоршалған, көп бөлмелі жер үйлер. Кілең сәләфи ағымының өкілдері тұ­рады. Мен ол жерде 6 жыл тұрдым.

– Алты жылда сол ағым өкілдерінен қандай қиындық көрдіңіз?
– 6 жыл бойы менің бас бостандығым бол­ған жоқ. Түрмеде отырғандай күй кештім. Емін-еркін жүріп-тұра алмаймын, туыс­қан­дарыммен де араласа алмадым. Кішкентай балаларым да ойнай алмайды, ауладан шы­ғармайтын. «Кәпірлермен араласпа, кә­пір­лермен дос болма!» деп жан-жақ­тан айқай­лайтын. Кішкентай балалардың санасын улап, «Кәпірлермен араласпа» деп миына құйып отырады. Тек өздерінің отырыстарына апарады. Дастарқан жайып, «Алланы ұлық­таймыз» деп тамаққа шақырады. Өздері алып кетеді, өздері әкеліп тастайды. Берген тамағы желкемнен шы­ғатын. Басқа баратын жерім болмағасын, амалсыз көндім.

– Сол уақыттарда олар ұстанған сенімді, олар жасаған іс-әрекетті сіз де жасадыңыз ба?
– Олар маған өздерінің салафизм ағымын­­­дағы адамдардың лекциясын тыңдатып, насихаттады. Ешқандай мешіттен білім алма­ған соң, білімім болмаған соң басында сендім. Себебі солардың ортасында отырдым. Сыртпен байланыс жоқ. Ке­йіннен ойландым. бұлардың айтқандарының бар­лығы шари­ғатқа қайшы. Мысалы, шариғатта туыс-ту­ғандармен қарым-қатынасты үзуге болмайды. «Туыстық қарым-қатынасты сақтаған жан­ның жасы ұзақ болады» деген хадис те бар. Оған қатысты көптеген аяттар да бар. Соның барлығы­на бұлардың іс-әрекеттері қарама-қайшы болды. Егер туған анаң, әкең немесе бауырың намаз оқы­маса, оларды кәпірге шығарып, жек көруге тиіс­тісің. Олармен мүлдем араласпау керек. Одан соң Әбу Ханифа мәзһабын ұстанатын адам­­­­дар­дың сойған малының етін жемейді. Себебі оларды мұсылман деп санамайды. Олар тек салафизм ағы­мындағы адамдар сойған мал­дың етін ғана жейді. Сондықтан да Қа­зақ­станды «Кәпірлердің елі» деп түсінеді. Сол үшін бұл елден көшіп, жиһадқа кету керек деп түсінеді. Хадис, аяттардың көбін тікелей мағынасында түсінеді. Мысалы, «Бұл өмір – мұсылмандар үшін – түрме, ақырет – жән­нат» дегенді олар тура сол мағына­да қабылдай­ды. Осы өмірде біз ешқандай қызық көрмеуіміз, ешкіммен араласпауымыз керек деген түсінікте. Өзде­рін ағайын-туыстан, қор­шаған ортадан оқ­шау­лайды. Тек өз көз­қарас­та­рымен сай адамдармен ғана араласады, соларды ғана мұсылман деп санайды. Және олардың мақсат­тары – өлім. «Тезірек бұл дүниемен қошта­сып, Аллаһ жолында өлу керек» деген түсінікті саналарына сіңірген.

– Демек алты жыл бойы құлшылықты со­лар­дың ережесі бойынша жасадыңыз ғой?
– Иә, намазды солар оқығандай оқыдым. Оларда әйел адам азан шақырады, имам болады, намазды жамағатпен оқиды. Сол ортада олар­мен қосылып, намаз оқыдым. Алты жыл бойы бір жерде, бір аулада, ешкім­мен араласпай, ағайын-туыс­тарымды көрмей өмір сүрдім. Балаларымды, өзім­­­ді қай жерде жүргенімізді үнемі тексеріп, мектепке барған балаларымды артынан аңдып отыратын. Қызым «Үнемі артымнан аңдып жүреді» деп қорқатын. Бірақ мектепте рұқсат бермегендіктен хиджаб киген жоқ.

– Балаларға қандай зорлық көрсетеді?
– Мысалы, 4-6 жастағы ойын баласын намаз оқуға мәжбүрлейді. Ойнап жүріп намаздарын ұмы­тып кетсе, кешіктірсе, ұрады. Ұр­ғанда да денелері көгергенше, таңба түс­кенше өте қатты ұрады. Ба­лаларға намазды мәжбүрлеп оқытады. Өзге балалармен араласса, өлең айтса, жанды нәрсенің суретін салса, кез-келген нәрсені жаймен емес, күшпен түсіндіреді. «Кәпірлердің оқуын оқы­туға болмайды» деп балаларды да мектепке бергісі келмейді, тек заңнан қорық­қаннан амалсыз оқы­тып отыр. Бірақ «Мектепте «кә­пірлермен» аман­дасуға, олармен сөй­лесуге болмайды» деп миына құйып жібереді. Сон­дықтан салафизм ағымын­дағы адам­дардың өзі де, балалары да тұйық болады. Мысалы мен де ішімдегі ішкі түйсігімді емін-еркін айтып жеткізе алмайтын күйге түстім. Балалары да сондай күй кешеді. Өздерін адамдардан алыс ұстайды, ішкі ойын айтпайды. Өз көзқарас­тарын өзгеден жасыру үшін ғана балаларын амалсыз мектепке береді. Ал ба­лабақшаға мүлдем бермейді. Себебі онда жіберу, жібермеу – өз еркінде.

– Қандай уағызшыларды тыңдатты?
– Саид Бурятский, Халил, Абу Омар Сасидлинский, Надир, Дарын Мубаров. Со­лардың ғана уа­ғыздарын тыңдауға міндеттейтін, «Олардан бас­қаларды тыңдауға болмайды» дейтін. Мен басында сендім. Бірақ олардың уағыздарында жи­һадқа шақыру, бұл өмірді мақсат тұтпау, өз­дерінен бас­қаларды «кәпір» деп санау, Аллаһ үшін Си­рияға кету жолдары айтылады.

– Сол жерде Сирияға кету, баратын адам­дарды қаржыландыру деген сияқты іс-әре­кеттерді байқадыңыз ба?
– Иә, алты жылда ондай нәрсе бірнеше рет болды. «Қазақстаннан жиһадқа кетеміз», деп кетіп бара жатқан адамдарға көмектесті. Шығарып салу, машинамен жеткізу... Кім қандай көмек көр­сете алады, барынша кө­мек­­тесетін. Біз тұрып жатқан жерден кеткендер де болды, қайтып орал­мағандар да, шекарадан өте алмай қайтқандар да болды.

– Қалай күн көрдіңіз?
– Тамағымызды әкеліп береді, сол та­мақпен күн көреміз. Балалар қатты ауырып жатса ғана ау­руханаға апаратынбыз. Медицинаны да жоққа шығаратын. Дәрілерді ішуге тыйым салатын. Дәрі ішуді «Аллаға серік қосу» санайды.
– Кімнің құндылықтарын насихаттайды? – Арабтардың. Солар сияқты бетті бүркеп жүру, қара немесе жабық түсті киімдер кию, қолға қолғап киіп жүру, әйел кісі ер адаммен сөйлескен кезде дауысын ер адам сияқты өзгертіп сөйлеуді бұйырады.

– Олар үшін неке, отбасы, әйел тағдыры қаншалықты маңызды?
– Оларға неке ойыншық сияқты нәрсе. Сырттай керемет тақуа көрінгенімен, шын мә­нінде басқа. Әйелдерін ұрып-соғады, қорқытып, күш­тейтін кездері болады. Талақ ете салу, басқа әйелге үйлене салу, екі, үш-төрт әйел алу, сонымен қатар 14-15 жастағы қыздарын күйеуге беру, алу - қалыпты құбы­лыс. Тіпті өрімдей қыздарды екінші әйелдікке бере де, ала да береді. Балиғат жасына толған қызды үйде ұстап отыруды күнә деп есептейді, сол үшін қыздарының рұқсатын­сыз оларды күйеуге береді. Мұндай жағдай өз ба­сымнан өтті. 14 жастағы қызыма бір салафит көз салып, екінші әйелдікке алғысы келді. Қорықтым. Өзімді де әйелдікке алуға бірнеше рет келді. «Күйеуіңмен ажырас, қашанғы бұлай өмір сүре­сің, тағы да күйеуге шық» деп келетін. Мен бас тарттым. Қарсы болғаныма қарамай кейін де «Күйеуге шық»! деп мазалап жүрді. Осыдан соң ол ортадан кетуге, құтылуға асықтым.

– Ол ортадан қалай құтылдыңыз? Өзіңіздің жат ағым жетегінде жүргеніңізді қалай біл­діңіз?
– Мен ол ортадан дін істер басқармасының кө­мегімен шықтым. Сол тұрып жатқан же­рімізге теологтар келетін. Бірақ оларды кіргізбейтін. Бір күні ауланың есігі ашық қалған кезде теологтар кіріп келді. Қуып шығара алмады. Сосын теологтар аты-жөнімізді сұрап, сөйлесіп, түсіндіру жұмыс­тарын жүргізді. Телефон нөмірімізді алып, хабарласып тұрды. Бір күні дін істері басқармасына шақырды. Сол күннен бастап теолог, психологтармен жиі сөйлесіп тұрдым. Олар маған діни білім берді. Мен оларға салафиттердің ортасынан шыққым келетінін айтып, көмектесуін сұра­дым.

– Сәләфилер сіздің теологтермен, психолог­термен сөйлесіп жүргеніңізді біліп, кедергі жасаған жоқ па?
– Білді. «Неге олармен сөйлесесің, неге олармен кездесесің, олармен сөйлесуге болмайды» деп, миымды ашытты. Бірақ олар өздерінің маған жасаған жамандықтары ашы­­лып қалуынан қор­қып, маған көп қысым жасай алған жоқ. Жалпы теологтермен сөй­леспей тұрып та іштей олардың жолы бұрыс екенін түсінгенмін. Олардың ұстанған салафизм ағымы ешқан­дай ислам дініне сәйкес емес. Бірақ менің ол ортадан шығып кетуім үшін бір жағынан қорқыныш, екінші жағынан жағдайым жоқ­тығы себеп болды.

– Олар өз орталарына адамдарды қа­лай тартады?
– Мұқтаж адамдар болса, соларға көмек­тесіп бастайды. Тұратын жері болмаса немесе ақ­ша­дан қысылып жүрсе, «Мейірім» танытып, кө­мектеседі. Содан кейін мемлекетті жамандай бастайды да өздерінің айласымен идеялогия сің­діреді де, тартып әкетеді. Ер адамдар білдіріп қоймас үшін, өздерін сақтау үшін құқық қорғау органдарына «көз қылып» қана мешітке барады. Бірақ мешітте имаммен оқылған намазды қабыл болды деп мүлдем есептемейді. Үйлеріне қайтып келген соң намазды қайта оқиды.

– Қазақ халқының салт-дәстүрлерін жоққа шығара ма?
– Жалпы салт-дәстүр шариғатта болмаған себепті оның барлығы харам, ширк, бидғат болады деп есептейді. Мысалы, ата-енеге иіліп сәлем етуді Аллаға серік қосу деп есептейді деген сияқты. Ата-анасы өз діндерінде болмаса, оларды «Кәпір» деп, «Оларды сыйлау, кәпір адамның ризалығын алу міндет емес» дейді. Мысалы, ислам дінінде ата-анаң қанша жерден жаман болса да, намаз оқымаса да, тіпті басқа дінде болса да олар­дың ризалығын алуды қатаң бұйырады. Бұларда ондай жоқ. Мұсылман болса да, намаз оқымағаны үшін кәпірге теңейді. Музыканы да харам дейді. Қайтыс болған адам­ға Құран бағыш­тауды да харам дейді. Айта берсе, шектеу өте көп.

– Адамдардың бұл ортаға түсіп кетуіне тағы қандай себептер бар деп ойлайсыз?
– Итермелеген нәрселер өте көп. Әуелі діни сауатсыздық, интернетке тәуелділік, шамадан тыс әуестік сияқты факторлар әсер етеді. Сосын қоршаған орта. Яғни араласатын адамдардың ықпалы күшті болады.

– Қазіргі өміріңіз қандай? Тұрмысыңыз, туыс-туғандармен қарым-қатынасыңыз қал­пына келді ме?
– Құдайға мың тәубе! Ол ортадан шық­қаныма қазір төрт жыл болды. Осы төрт жыл­дағы өмірім үшін Аллаға сансыз шүкір. Есіме түскен сайын ол ортадан құтылғаныма, өзіме, балаларыма бос­тандық сыйлай ал­ғаныма қатты қуанамын. Шамам келгенінше ол күндер­ді есіме түсірмеуге тырысамын. Себебі ол күндер менің өмірімнің ең ауыр сәттері...
Қазір жұмысқа тұрдым, балаларым – мектепте. Барғымыз келген жерге еркін барамыз, аралас­қымыз келген жандармен араласамыз. Жақын­да­рыма қарауға қатты ұя­ламын. Соншама жыл олар­мен араласпадым, қуаныш, қайғыларына ор­тақтаспадым. Қазір сол қатемді түзеу үшін туыс-туғандарыммен араласып, үйге шақырып немесе оларға барып, барынша жақындасуға тырысамын.
Бір кездері намаз оқымағаны үшін «Кәпір» деп, қамқорлығынан бас тартқан анамның көңілін тапқым келеді. Жанымда жүрген «Жән­­нәттың» қадірін білмегенім үшін қапа­ланамын. Сондай опасыздығыма қарамас­тан мен үшін қайғырып, дұға жасаған ата-анам­ның ақ батасын алуға тырысамын. Бәлкім мені бұл батпақтан құтқарған сол кісілердің көз жасын көл қылып жасаған дұғалары шығар... Өткенім үшін өкінем, бүгінім үшін шүкір ете­мін.

– Осы ағымда жүрген қыздарға, ана­ларға не айтасыз?
– Өзім сияқты адасқан әйелдерге, аналар­ға «Өзіңіздің және балаларыңыздың өмірін, бо­лашағын ойлаңыздар, менің жасаған қа­телігімнен ғибрат алып, жат ағымның жетегінде кетуден сақтансаңыздар екен» деймін. Дінде ешқандай зорлық та, мәжбүрлік те жоқ. Ислам діні бейбіт өмір сүруге шақырса, салафизм ағымы шынын айтқанда тек зорлық-зомбылық, бірін-бірі аңду, өздерін әр нәрсе­ден шектеп, қоғамнан оқшау­ланудан тұрады. Сол үшін де дін үйренгісі келген адам арнайы мамандарға, имам, молда, тео­лог­терге жү­гінгені дұрыс дер едім.

-Сұхбатыңызға рақмет!

Сұхбатты жүргізген
Ерзат ТӨЛЕШҰЛЫ,
Маңғыстау облысы дін істері басқармасы
дін мәселелері жөніндегі ақпараттық талдау орталығының теологі