Қан – адам ағзасының маңызды бір бөлігі. Онсыз өмір сүру мүмкін емес. Сондықтан көп мөлшерде қан жоғалту өте қауіпті. Дегенмен, 40% қан жоғалтқан ағзаға мамандардың айтуынша, тез арада қайта қан құйса, аман алып қалуға мүмкіндік бар. Қан құю демекші, адам өмірін арашалап қалуда бірінші кезекте ақ халатты абзал жандар еске түседі. Алайда өлім аузында жатқан дәрменсіз жанға араша түсуде өзге де мамандардың еңбегі зор. Тегін қан қайдан келуде, оны кім жинайды? Бұл сұрақтардың жауабын біріміз білсек, біріміз білмеспіз. Сондықтан келесі кезекте облыстық қан орталығының басшысы Рафаэль САРСАМАЛИЕВПЕН сұхбаттасуды жөн көрдік.
– Облыс бойынша қан тарататын жалғыз нүкте – қан орталығы. Осы тұрғыда сұранысты орындай алу деңгейлеріңіз қалай? Жалпы жұмыс барысына тоқталып өтсеңіз...
– Біз қанды компоненттерге бөліп дайындаймыз. Сол арқылы медицина мекемелерін қамтамасыз етеміз. Қазіргі таңда облыс бойынша 14 мекемеге қан компоненттерін жіберіп отырмыз. Бірақ кез келген аурухана, емхана біз жіберген қанды қорда сақтай алмайды. Ол үшін арнайы бөлмелері, тоңазытқыштары, мамандары болу керек. Сондай-ақ жоғарыда аталып өткен мекемелердің сұранысына қарай жұмыс жасаймыз. Төтенше жағдай қашан орын алатынын ешкім білмейді. Сондықтан қорда артық қан плазмаларын сақтаймыз. Біз барымызша шұғыл жағдай орын алғанда қажеттілікті өтеуге тырысамыз. Дегенмен, қордағы қан азайса, қайтадан орнын толықтыру үшін базада тіркеуде тұрған донорларымызға хабарласып, шақырамыз. Қазіргі таңда облыс бойынша 5 700-ге жуық донор тіркеуде тұр. Бірақ олардың барлығы бірдей қан тапсыруға келе бермейді. Біреулер көшіп кетеді. Енді біреулері бас тартады. Осы орайда айта кету керек, қан тапсырған адам, екі айдан соң қайта тапсыра алады. Сонда бір адамның жылына 4-5 рет қан тапсыруға мүмкіндігі бар.
– Кез келген адам донор бола ала ма?
– Жоқ, кез келген адам донор бола алмайды. Сондықтан қан тапсыруға келген адамдарға бірінші кезекте анкета толтыртамыз. Соған қарап созылмалы, жұқпалы, сары аурумен ауырған, қан қысымы жоғары, бауыры ауыра ма, соларды анықтаймыз. Одан кейін екі анализ аламыз. Сол бойынша жарамды, жарамсыздығын анықтаймыз. Майлы тамақ жесе де анализ дұрыс шықпайды. Сондықтан екі апта, бір айдан кейін қайтадан тапсыруға мүмкіндік бар. Осы орайда айта кетейін, жасы 18-ден асқан, салмағы 50 кг жоғары дені сау кез келген адам донор бола алады.
– Донор болу адам ағзасына қаншалықты пайдалы?
– Адам денесінде 5 литр қан бар. Соның 500 миллиграмын алғанда, ол сол көрсеткішке азаяды. Бірақ оның орнын толтырып бермегенімізбен, қанда жаңа жасаушалар пайда болып, қайтадан толығады. Бір сөзбен айтқанда адам ағзасы жаңарады. Сондықтан донор болудың ешқандай зияны жоқ, керісінше өте пайдалы. Қан тапсырған адамдардың өздері де айтып жатады, қайтадан күш жинап, әлденеміз деп. Қан беру – өзгенің өміріне араша түсу ғой. Екінші жағынан жағдайы әл үстінде жатқан жанға қайта өмір сыйлап, сауапқа қаласыз.
– Әлеуметтік желілерде «Тез арада қан керек, қан орталығына барып тапсырыңыздар» деген сипатта хабарламалар келіп жатады. Бұл облыста қан тапшылығы бар дегенді білдіреді ме?
– Жоғарыда айтып өткенімдей, қорда артық қан бар. Алынған қан 42 күн сақталады. Одан кейін есептен шығарылады. Бірақ біз мерзімін өткізуге жеткізбейміз. Сол үшін де донорлардан үздіксіз қан ала бермейміз. Ал егер төтенше жағдай орын алғанда қордағы қанды бір күнде алып кетеді. Одан кейін екінші жақта қиын жағдай орын алса өзіміздің баспасөз хатшымыз әлеуметтік желілерде хабарлайды. Бірақ бұндай жағдай бізде сирек орын алады, ал сіз айтып отырған хабарламаларды түсіндіре кетсем, кейде өзімізде таңғалып жатамыз. Біздің сұранысымыздан тыс адамдар өздері хабарлап жібереді. Ол дұрыс түсінбегендіктен орын алып жатады. Бізде туыстық донор ұғымы бар. Мәселен, науқасқа ота жасар кезде алдын ала сақтану үшін туыстарынан қан сұраймыз, бірақ мәжбүрлемейміз. Соны адамдар дұрыс түсінбей, ортақ чаттарға, инстаграм желісіне, фейсбукқа таратып жібереді. Сондықтан жалған ақпараттқа сене бермей, алдын ала біздің орталыққа хабарласып біліп алған жөн.
– Осы жазда Маңғыстауда донорлар саны азайды деп дабыл қақтыңыздар. Жағдай тұрақталды ма?
– Жалпы донорлармен жұмыс жасау өте қиын. Кейбіреуі келіседі, енді бірі келе алмайды. Біздің орталықта қан әр топтан екі-үш дозадан сақталады.
Бізде донорлар тізімі бар. Бірақ өзіңіз айтып өткендей, өткен жылы пандемияға байланысты донорлардың саны 100–150 адамға азайды. Тапсыратын дозаларына дейін кеміді. Себебі олар қойылған блок-посттардан өтіп, келе алмады. Енді бірі аурудан қорқып келмеді. Соған қарамастан қан тапсырысуға ниеті бар алыста тұратын донорларға арнайы көлік бөліп, орталыққа әкеліп, үйіне апаруға жағдай жасадық. Біз үшін донорлардың саны көбейгені жақсы. Донор болу – өз денсаулықтарына да пайдалы әрі өзге адамға өмір сыйлар еді. Осы орайда айта кетуді жөн санап отырмын, кейде мекеме басшылары тарапынан донорларды жұмысынан босатпауға байланысты қиыншылықтар орын алып жатады. Жұмыстан жібергісі келмейді. Бірақ заң бойынша қан тапсырған донорға сол күні және келесі жұмыс күні демалыс беріледі. Сондықтан мекеме басшылары донорлыққа немқұрайлы қарамаса екен дейміз.
Ал енді зертхана жағдайына келетін болсақ, 2011 жылы осы ғимарат салынып, пайдалануға берілгеннен бастап толықтай жаңартылған. Кейбір құрылғыларды тағы да жаңарттық. Барлығы талапқа сай жұмыс жасап тұр. Облыста қан қоры жеткілікті.
– Сұхбатыңызға рақмет!
Сұхбаттасқан Айгүл ОРЫНБАЕВА
Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.
