Бүгінгінің баласы көлік тізгінін ұстаймын деп баудай түсіп жатыр. Көлік жүргізуге жасы жетпесе де ата-анасы бетінен қақпай өсірген еркетотайлар әкесінен көлік кілтін рұқсатсыз алып, көше бойлап кете беретін болды. Сосын баласының өлі денесін құшып, құлыным деп жоқтаған анасының ащы дауысын естіп отырып «кім кінәлі?» деген ойға қаласың. Баланы бетіне жіберген ата-ана ма, әлде алып ұшқан көңілмен ештеңенің байыбына бармай, желіккен жасөспірім бе?
Бауыр еті баласын тілсіз темір төрт бүктегенде зарлаған үні дүниенің төрт бұрышын шарлаған сорлы ана... Жұбатарға сөз таппай, кінәліні көктен іздеп, жер шұқыған жақындар. Құдай басқа салмасын деп күбірлеген көпшілік...
Дәл осы көріністі көріп жүрсе де үйіне келіп, көлік кілтін баласының қолына емін-еркін ұстататын әке-шеше бар. Құдай да сақтансаң сақтаймын деген. Түйесін байламай бос жіберіп, құдайға тапсырып жатқан адамға «алдымен түйеңді байла, сосын құдайға тапсыр» деп ақыл берген екен данышпан кісі.
Баласына жамандық тілемесе де ата-ана баласына көлік беруге келгенде кеңпейілділік танытатыны рас. Баланың жасын, жүргізу қабілетін, жолдағы жауапкершілігін мойнына жүктемейді, байлаусыз түйені тапсырғандай, баласын құдайға тапсырып қоя береді. Автокөлікті жасы толмай жүргізетіндердің мәселесінен бір бөлек, оқушы балалардың заманауи мотоциклдерді басқарып жүргендеріне куә болып жүрміз. Велосипед, мопед, скутер, электросамокаттардың бағасы қолжетімді болғандықтан әрі жүргізуші куәлігін талап етпейтіндіктен ата-аналар балаларына сыйлауды әдетке айналдырды.
Бала өміріне бейқамдық таныту бақытсыз оқиғаларға әкеледі. Облыста жыл өткен сайын балалардың қатысы бар жол-көлік оқиғаларының саны көбейіп келе жатыр. Оған себеп – баланың жасына жетпей көлік құралын басқаруы. Мопед жүргіземін деп мүгедек болып, ауыр жарақат алған жасөспірімдер де бар.
Мопед және скутер секілді мототехникалар өте қауіпті көлік түріне жатады. Еврейлерде «Балаңнан құтылғың келсе мотоцикл алып бер» деген мақал бар. Ертеңгісін бүгін ойлайтын еврей одан келетін қауіпті білген соң айтқаны да. Ал қазақтар баламды ешкімнен кем қылмаймын деп мопедін де, электросамокатын да, скутерін де таңдап жүріп алып береді. Облыста көктем-жаз кезінде мотоцикл, мопед және велосипед жүргізушілердің көптеген жол-көлік оқиғалары болып жатады. Соның ішінде 16 жасқа дейінгі балалардың өлімі мен жарақаты көңіл аудартпай қоймайды. Мәселен 2024 жылдың алғашқы алты айында балалардың қатысуымен 234 жол-көлік оқиғасы орын алып, салдарынан 6 адам қаза болса, 252 адам әр түрлі дәрежедегі дене жарақатын алған. Өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда, жол-көлік оқиғалары, қаза болғандар мен дене жарақатын алғандар саны бірнеше есе өскен.
Статистикаға сәйкес вело және электро самокат жүргізушілері 2 жол-көлік оқиғасына тап болып, 2 адам дене жарақатын алған (екеуі де жасөспірім), мотокөлік жүргізушілер 20 жол-көлік оқиғасына ұшырап, салдарынан 2 адам қаза болып, 21 адам әр түрлі дәрежедегі дене жарақатын алған. Оның ішінде 15 жол-көлік оқиғасын жасөспірімдер жасаған, салдарынан 1 адам қаза болып, 16 жасөспірім дене жарақатын алған.
Облыстық полиция департаментінің ЖПҚБ бастығының орынбасары Тілекберген Селбаевтың мәлімдеуінше, мопед айдау – жүргізуші мойнынан жол-көлік қозғалысының жауапкершілігін алып тастамайды. Керісінше ең қауіпті де жазатайым оқиғаға соқтыратын бұл көліктер екі есе жауапкершілік жүктейді.
Жергілікті полиция өкілдері 16 жасқа толмаған бала мопед, скутер, электросамокат басқармауы керек екенін айтады.
– Ата-аналарға балаларына мотоцикл, мопед және скутер сатып аларда олар үшін аса маңызды бала өмірін басты орынға қоюды ескертеміз. Сондай-ақ ересектерден кәмелетке толмағандарды рульге отырғызу әрекеттерін тоқтатуды сұраймыз. Өйткені автокөлік те, мототехника да ойыншық емес екенін алдымен ата-ана ұғынуы тиіс,– дейді Т.Селбаев.
Полицейлердің мәлімдемесіне сүйенсек, скутер мен мопед сияқты көліктердің жолдың ортасына шығуға құқығы жоқ. Жол қозғалысы ережелеріне сәйкес бұл көлік құралдары жол жиегімен немесе тек көлік ағынының қозғалысы кезінде жүруі керек. Скутерлерде және мопедтерде тәуліктің кез келген уақытында басқа көлік құралдарымен қатар жарық міндетті түрде қосылуы тиіс.
Мопед жүргізушілердің жол апаттарын талдаған кезде оларда мына талаптар жиі бұзылатыны анықталған. Олар – қозғалыс кезінде жүргізуші рульді тек бір қолымен ұстайды, жолаушыларды тасымалдайды, бөлшектері ұзындығы немесе ені бойынша жарты метрден асатын жүктерді тасымалдайды, шлемсіз жүреді.
Ата-ана балаларына мопед немесе скутер сатып аларда мына жағдайларға баса назар аударғаны жөн: Баланың жасы 16 жастан асқан болуы керек. Алайда бұл жас та баланың нағыз албырт кезі екенін ескеруі тиіс. Сондай-ақ баланың физикалық дене тұрқы назарға алынуы керек. Скутерді жүргізу үшін біраз физикалық күш қажет. Көбінесе жасөспірімдер мұндай көлікті басқара алмайды. Апат болған жағдайда скутер немесе мопед жүргізушісі міндетті түрде жарақат алатынын білуі тиіс. Травматолог дәрігерлер соққының күші бірдей болған кезде бала ересек адамға қарағанда ауыр жарақат алатынын айтады. Яғни ересек адамның бір жері көгерсе, жасөспірім ауыр сынықтарға ұшырауы мүмкін.
Қазір «Жол қозғалысы ережелері» туралы заңға өзгерістер енгізу қаралып жатыр. Алдағы уақытта барлық мопед иелеріне тіркеу куәліктерін алу жүктеліп, мопед жүргізушілеріне А-1 категориясымен жүргізу міндеттеледі.
Қорыта келе, әрбір ата-ана скутер немесе мопед сатып алып берерде баласын күтіп тұрған қауіптер бар екенін білу керек. Бала өз қалауы мен іс-әрекеттері туралы есеп бере алатын жасқа келгенде, жауапкершілікті толығымен атқара алатын кезінде ғана ойлануыңызға болады. Өзі ат төбеліндей аз қазақ ажалына ерте ұмтылып, ерте жастан жазым болып жатқаны қоғамды алаңдатуы тиіс.
Анаргүл Жексембайқызы