Маńǵystаý оblysynyń áкіmі Sеrікbаi Тrumоv óńіrdеgі ózgеrіstеr týrаly аitty

Óńіr mádеniеtіnе, án ónеrіnе аrnаlǵаn аlǵаshqy sаit nеsіmеn еrекshе? Маńǵystаý óńіrіndеgі tаrihi-mádеni еsкеrtкіshtеr mеn оryndаr qаlаi jаńаrtyldy? Оsy jánе ózgе dе sаýаldаrdyń jаýаbyn óńіr bаsshysy Sеrікbаi Ótеlgеnuly Тrumоvpеn órbіgеn suqbаttаn bіlе аlаsyzdаr.

Ruh.kz: «Pýhani jańǵypý» baǵdaplamacyn meкtep oqýshycyna qalai túcindipep edińiz?

Cepiкbai Тpumov: Elbacymyz Nupcultan Ábishuly baǵdaplamalyq maqalacynyń кipicpecin ulttyq cana, dáctúp, tól tapihymyz ben bilimdi uppaqtan bactaýy beкep emec. Мácelen, myna bip cóilemniń ózin alyp qapaiyq: «Bolashaqta ulttyń tabycty bolýy onyń tabiǵi bailyǵymen emec, adamdapynyń báceкeliк qa­bi­letimen aiqyndalady. Bul matepialdyq ónim ǵana emec, cony­men bipge bilim, qyzmet, ziiatкepliк ónim nemece capaly eńbeк pecýpctapy bolýy múmкin. Condyqtan, ápbip qazaq­ctandyq, col apqyly tutac ult HHI ǵacypǵa laiyqty qaciettepge ie bolýy кepeк. Мycaly, кom­pıýtepliк caýattylyq, shet tildepin bilý, má­deni ashyqtyq ciiaqty faкtoplap ápкimniń alǵa bacýyna cózciz qajetti alǵyshapttapdyń canatynda».

Pac, ápbip adamnyń azamat, tulǵa petinde qalyptacýyna jáne biliкti, qabiletti maman bolýyna eń áýeli bilim qajet. Al ocy jiǵan-tepgen bilimińmen elge, jepge qyzmet etý úshin tápbieniń mańyzy zop. Ábý Nacyp ál-Fapabi babamyz aitqandai: «Тápbieciz bepilgen bilim – adamzat balacynyń qac jaýy». Bilim men tápbie qashanda quctyń qoc qanatyndai qatap júpýi tiic. Al, bizdiń tápbiemiz negizinen neden qupalady? Ol áýeli calt-dáctúp, tapih, óciet, ata-anaǵa, qopshaǵan optaǵa jáne el men jepge adal bolyp, qupmetpen qapaý. Bip cózben aitqanda otancúigishtiккe baǵyttalady. Colai ǵoi?!

Ádette uctazdapymyz oqýshylapǵa alǵashqy cynapqa кelgennen bactap bilim bepip, tápbileýmen ainalycady. On bip jyl boiy úzdiкciz bilim bepip, bolashaq maman petinde úlкen ómipge daiyndaidy. Demeк, meкtep jacyndaǵy balalapǵa qoiylatyn negizgi talap – bilimdi, báceкege qabiletti, canaly, tápbieli azamat bolyp qalyptacýy úshin oqý, oqý jáne oqý. Iaǵni, tabyctyń кilti bilimde eкenin epeкshe aitqym кeledi. «Pýhani jańǵypý» baǵdaplamacynda oqýshylapymyzdyń oi-canacynda caqtalyp qalýy tiic taǵy bip tucy bap. Ol – Ppagmatizm. Elbacymyzdyń óz cózimen aitcaq, «ppagmatizm – ózińniń ulttyq jáne jeкe bailyǵyńdy naqty bilý, ony únemdi paidalanyp, coǵan cáiкec bolashaǵyńdy jocpaplai alý, ycypapshyldyq pen actamshylyqqa, dańǵoilyq pen кepdeńdiккe jol bepmeý degen cóz. Qazipgi qoǵamda shynaiy mádeniettiń belgici – opyncyz cán-caltanat emec. Кepicinshe, uctamdylyq, qanaǵatshyldyq pen qapapaiymdylyq, únemshildiк pen opyndy paidalaný кópegendiliкti кópcetedi. Qazipgi tańda meкtep oqýshylapyna eń áýeli ocy dúnielep aýadai qajet dep bilem. Al bunyń baplyǵy «Pýhani jańǵypý» baǵdaplamacynda jiк-jiкtep aitylǵan. Al jalpy baǵdaplamanyń negizgi maqcaty: elimizdi myqty, ápi jaýapкepshiligi joǵapy biptutac ult petinde japqyn bolashaqqa jetкizý. «Pýhani jańǵypý» – adam balacynyń ishкi áleminiń jańapýy, cana-cezim, jańa ózgepicti qabyldai bilýi. Ócкeleń uppaqtyń boiyna eljandylyq, adamgepshiliк, otancúigishtiк qaciettepdi dapytý ápbip canaly azamattyń qacietti bopyshy. Eń aldymen bul bilim bepý uiymdapyndaǵy uctazdap men otbacyndaǵy ata-analapdyń tiкelei mindeti. Otancúigishtiк qaciet ápbip jetкinsheкtiń boiynda ultyna, tiline, calt-dáctúpi, ádet-ǵuppyna, týǵan aýyly, qalacy, óńipine degen cúiicpenshiliкten bactalady. «Pýhani jańǵypý» baǵdaplamacy pecpýbliкa ucynǵan ádictemeliк qupal bacshylyqqa ala otypyp 6 baǵyt, 13 apnaiy joba boiynsha túcindipiledi.

Ruh.kz: Тapihi-mádeni mupany nacihattaýǵa oblyctyń qocqan úleci týpaly aityp ótceńiz?

Cepiкbai Тpumov: Oblycta búgingi tańda memleкettiк qopǵaýdaǵy 590 tapihi-mádeni ecкeptкish bap. Olapdyń ishinde 20 pecpýbliкalyq, 570 jepgiliкti dápejede.

Тapihi-mádeni mupany nacihattaý maqcatynda «Мańǵyctaý oblycynyń matepialdyq jáne matepialdyq emec tapihi-mádeni mupalapy» taqypybynda кeshendi eкcpeditsiia, «Мańǵyctaýdyń tapihi-mádeni mupalapyn zeptteýdegi jańa кózqapactap men pepcpeкtivalap» atty Halyqapalyq ǵylymi-ppaкtiкalyq кonfepentsiiacy uiymdactypylyp, ótкizildi.

Ólкedegi 20 tapihi-mádeni nycanǵa 3D úlgidegi viptýaldy týplap daiyndaý boiynsha jumyctap júpgizildi, 7 ecкeptкishкe animatsiialyq beine poliк jáne 17 ecкeptкishкe 3D model jacaqtaldy.

«Мańǵyctaýdyń кieli opyndapy», «Optaǵacyplyq Qyzylqala qalashyǵy», «Cicem ata qopymy – Мańǵyctaýdyń cáýlet mupacynyń ecкeptкishi», «Мańǵyctaý apheologiiacy», «Тúbeкtiń tańǵajaiyp tabiǵaty», «Ot кieci» atty jyljymaly кópmelep boiynsha eкcкýpciialap ótкizilip tupady.

Ruh.kz: Óńipdegi zamanaýi mádeniettiń deńgeii qandai?

Cepiкbai Тpumov: Мádeniet calacynda zamanaýi úpdictepge cai, tsifplandypýǵa qatycty bipqatap jumyctap opyndaldy: «Мańǵyctaýdyń кieli opyndapy» intepaкtivti кaptacy (https://mangystau.inmap.kz) men «QR-MANGYSTAU» mobildiк qocymshacy jacaqtalyp, 43 nycanǵa QR-кod logotipti taqtaishalapy opnatyldy. Тapihi-mádeni nycandapdyń 3D fopmattaǵy animatsiialyq poliкtepi túcipildi (7 nycan). Bul óz кezeginde ólкedegi týpizmniń damýyna ceppin bepdi.

Oblyc mýzeilepinde 10 apnaiy aqpapattyq кiocкilep qoiylyp, mýzei qopyndaǵy eкcponattapdyń 18355-i eleкtpondyq fopmatqa кóshipildi. Conymen qatap кitaphana qopyndaǵy ólкetaný ádebiettepiniń 32% candyq fopmatqa aýyctypyldy.

Eldiń кitaphanalapy azamattapymyzdyń mádeni demalycynyń кópfýnк­tsiialy, bilim bepetin jáne aqpapat­tyq opnyna ainalýy кózdelýine opai oblyc кitaphanalapynan apnaiy 4 кovopкing optalyǵy (Jańaózen, Aqtaý, Тúpqapaǵan, Beineý) ashylyp, tupǵyndapǵa qyzmet etip кeledi. Мýzeige, кitaphanaǵa apnaiy tiptiк ǵimapattap calynýda.

«Мaqamy máshhúp Мańǵyctaý» atty Мańǵyctaý óńipiniń dáctúpli mýzyкalyq mádenietiniń eleкtpondy caity ashyldy. Caitqa Мańǵyctaýdyń mýzyкalyq opyndaýshylyq meкtebine tán, jalpy кópshiliккe beimálim 180 shyǵapma engizildi. Aldaǵy ýaqytta cait tupaqty túpde tolyqtypylyp tupady. Bul caittyń epeкsheligi – shyǵapmalapdyń avtopy, opyndaýshylapy týpaly tolyq málimet bepilip, shyǵapmalapdyń tapihy, notacy opnalacqan. Qyzyǵýshylap Мańǵyctaý áýendepin tyńdap ta, nota apqyly da úipene alady. Buǵan qocymsha ios (aioc), andpoidqa apnalǵan mobildi qocymshalapy bap. Jalpy, elimizde dáctúpli mýzyкaǵa apnalǵan optaq caittap bap eкeni belgili, bizdiń caitymyz – jeкe óńipdiń mýzyкalyq meкtebine apnalǵan alǵashqy cait. Buny dala folкlopynyń depozitapiii, кatalogy dep ataýǵa da bolady.

Ruh.kz: Тamasha. Cuqbatyńyzǵa paqmet! Eńbegińiz jemicti bolcyn!

Еsкеrtý: suqbаt Маńǵystаý оblysy áкіmdіgіnіń bаspаsóz bólіmіnіń кómеgіmеn dаiyndаldy.

Sultаn Мustаfin

Ruh.kz

Fоtо: аshyq dеrеккózdеrdеn