Психолог: «Отбасындағы зорлық-зомбылықты көрген бала дәл сондай жарақат алады»

Тәжірибе жасаушы психологтар Ольга мен Вадим Третьяков mangystaumedia.kz-ке берген сұхбатында зорлық-зомбылық жағдайлары жиі болатын отбасындағы балалардың не сезінетіні туралы деректерді мысалға келтірді. Осы ретте біз әйелдің көп жағдайда зұлым күйеуінен неге ажыраспайтыны, ондай жағдайға қалай әрекет ету керектігі және қоғамдағы зорлықшылдардың құрбаны болмау, соттау керектігі туралы сарапшылардың пікірін жариялауды қолға алып отырмыз.

Журналист: Зорлық-зомбылық оқиғалары жиі болатын отбасындағы балалар ең көп зардап шегеді. Егер анасының ол үйден кетуі немесе қалу мүмкіндігі болса, есесіне балаларда, әсіресе кішкентайларда мұндай таңдау жасайтындай жағдайы жоқ. Олар заттарын жинап, кете алмайды. Бірақ олар сонда қалып, бәрін көріп өсуге мәжбүр. Әйел зорлық көрсе де күйеуінен кетпейтінін жиі естиміз. Өйткені "ол жақсы әке, балалар оны жақсы көреді. Өйткені олар әкесіз қалғысы келмейді" дегенді жиі айтады. Балалар болса үнемі әкесінен қорқады, жек көреді, бір жағынан анасын аяйды. Содан кейін оларды осындай "бақытты" балалық шағы үшін жек көреді. Мұндай отбасындағы балалар нені сезінеді? Болашақта өздері ата-ана, ерлі-зайыпты болған кезде оларға қалай әсер етуі мүмкін?

Психолог: Бірінші кезекте балалар нені сезінеді? Балалар қауіптен бұрын қорқынышты сезінеді. Өйткені бұл сұмдық жағдайлар олардың өміріне тікелей қауіп төндіреді. Егер бала кезімде әкемнің анамды ұрып жатқанын көрсем, уақытпен бірге ол жиілей берсе, соғұрлым бұл сұмдық менің өміріме қауіп төндірмек. Себебі баланың санасында ана мен әке өте қымбат адамдар. Ал менің құндылығым да оларға солай, оған қандай да бір жолмен лайық болу керек. Егер әкем анам сынды қымбат жанды ұрса, онда мен туралы әңгіме жоқ. Демек, менің өміріме де тікелей қауіп төне түседі. Мұндайда жануарлардың тіршілік ету инстинкттері пайда болады. Балалардың санасы қатып қалады, олар үнемі тыныш жүріп және көзге көріне көрінбейді. Егер бала ұл болса, онда ол әкесіне ұқсауға тырысады және зұлымдықтан аман қалу үшін сіз де соншалықты күшті, агрессиялы, ұруға бейім боласыз. Содан кейін ол өзіне «жаттығу» керек екенін түсіне бастайды. Мұндай балалар балабақшада, мектепте достарымен жиі қақтығыса беретін болады. Сондай-ақ, ұрыс-керісті көп көрген бала төбелесіп, басып алудың осы үлгісін жасауға тырысады. Өз өміріңізді қалай қамтамасыз етуге болады? Ең мықты болу керекпін! Оған қалай қол жеткізуге керек? Міне, әкем мен анам маған отбасында соны көрсетті! Немесе ұлдар мен қыздар анасымен зардап шегуші болмысқа енеді. Бала неғұрлым өскен сайын соғұрлым анасы жағына шығып, әкесіне қарсы тұра бастайды. Мұндай балалар өскен соң әкелерімен төбелесуі мүмкін.

Мұндай отбасындағы бала кем дегенде зорлық-зомбылық куәгері ретінде ішкі дүниесімен жарақаттанады. Зорлық-зомбылық құрбанынан кем болмайды. Бұл қазірдің өзінде нейрофизиологиялық тұрғыда дәлелденген. Сіз зорлық-зомбылыққа ұшырадыңыз ба, әлде зорлық-зомбылыққа куә болдыңыз ба, миыңыздағы нейрофизиологиялық деңгейдегі өзгерістер бірдей болады. Зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдер осы сәтте балаларының өзі сияқты жарақат алатынын білуі керек. Ал әйел «мен балалар үшін өмір сүремін» десе, бұл ештеңені өзгертпеудің, ештеңе жасамау үшін қорқынышты жеңе алмау үшін белгісіз бағытқа бармаудың қорғаныс механизмі болып саналады.

Болашақта бұл балалардың өмірі қалай болады? Олар зорлық-зомбылық жағдайына түседі. Психологиялық, қаржылық, физикалық, жыныстық жағынан қиындыққа ұшырайды. Өйткені олар үшін бәрі таныс, түсінікті және белгілі жағдайлар. Біздің миымызда мінез-құлық үлгілерін жазатын айна нейрондары бар. Олар кез келген жағдайды жақсы-жаман екен деп бағаламайды. Зорлық-зомбылықтың құрбаны болу немесе зорлықшылдыққа дайын болу - бұл өмірлік сценарий деңгейінде жүзеге асады. Немесе адам жақын қарым-қатынасқа түсуден қорқатын қарсы тәуелділік жағдайы болады. Өйткені олар үшін жақын қарым-қатынас азап, қорқыныш, зорлық-зомбылыққа тең болады.

Маңғыстау Медиа

Редакциялық пікір мақала авторлары мен оқырмандардың пікірлеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Жазба және пікірлердегі ақпараттың дұрыстығы үшін авторлардың өздері жауапты.